what... for

1) long, of space and time (langt sverð, löng stund);

2) neut., langt, long, far, distant; þeir áttu eigi langt til eyjarinnar, they had no long distance to the island;

3) e-m er langt at e-m, one is interested in a person; hvat er yðr langt at þessum mönnum, what interest do you take in these men?;

4) long, wearisome (þér mun langt þykkja hér á heiðinni).

* * *

löng, langt, adj., compar. lengri, superl. lengstr, [common to all Teut. languages]:—long, of space and time; löng sverð, Fas. i. 379; af löngu skeggi, Skálda 181; lengri hina eptri fætr, Stj.; þóat sú sé lengri, N. G. L. i. 44; þeir lifa opt langan aldr er með orðum eru vegnir, a saying = Engl. words break no bones, Nj. 252; hann fékk eigi mælt tveim orðum lengra samfast, Hkr. ii. 138; Föstudagr inn langi, Long Friday, Good Friday, passim; langt líf, Hom. 12; mjök langa hríð, Nj. 94; þá er dagr er sem lengstr, þá er nótt er sem lengst, Landn. (pref.); vili þér þiggja lengra líf, Fms. vi. 166; sigr þinn mun eigi langr vera, xi. 23; höfum vér eigi heyrt þessa sögu lengri, we have not heard this story any farther, i. e. here ends the tale, Njarð. (fine); þat er löng saga at segja, ‘tis a long story to tell, Fms. xi. 99; seint er um langan veg at spyrja tíðenda, a saying, Edda 31; endi-langr, liggja endi-langr, to lie at full length; hón lagðisk sem hón var löng hjá honum, Karl. 47: long in prosody, Skálda 175, 179.

II. neut. long, far, distant; langt á milli fjalls ok fjöru, Landn. 57; ok áttu eigi langt til eyjarinnar, Fms. i. 41; langt í brott, a long way off, far away, Stj. 195; langt mun yðr flestum til at ér veiðit svá, Ó. H. 78; fljótið var svá mikit, at langt var um úreitt, that it was impassable far beyond that, Nj. 63; hann seildisk upp svá hátt sem hann mátti lengst, Edda 33; svá langt vestr, at engi hefir síðan lengra eignask, Landn. 41; lið kom vel til hans ór héruðum, en fátt kom um lengra, Fms. iv. 385; þvíat þeir ætluðu ekki lengra í kveld en til Höfðabrekku, Nj. 252; ok þurfti þar eigi lengra at grafa til vatns en í djúpum dölum, Edda (pref.); langt mun í milli vera lítilmennsku minnar ok þess hins mikla áhuga er þér býr í brjósti, Fms. iv. 80: in the saying, leita langt um skammt, cp. Lat. quod petis hic est, Nj. 207.

III. adverbial phrases; of langt, far off, þá sá hann of langt krossinn, 656 B. 5; langt frá, far from it! langt-um, by far; langtum betra, better by far.

2. löngu or laungu, long since; sá ek þetta löngu á hans yfirbragði, Fms. i. 141; svá sem ek sagða yðr löngu, 139; sem mér sagði löngu hugr um, Nj. 191; mjök löngu, very long ago, Sks. 117; seg oss ný tíðendi, löngu fundumsk vit næst, we have not seen one another for an age, Bjarn. 15: fyrir löngu, long ago; þat vissa ek fyrir löngu at ek var vel kvæntr, Gísl. 69; hann hafði tekinn verit ór jörðu fyrir löngu áðr, Fms. i. 51: löngum, long, mostly, continuously; Eirekr var löngum með föður sínum, 6; hón var löngum um nætr á kirkju at bænum sínum, Ld. 328; en þó löngum ( mostly) vel stiltr, Nj. 38; þeir vóru samflota, svá at hvárir vissu löngum til annarra, Eg. 126: compar. lengrum, longer; lengrum en lög stóðu til, Fms. xi. 99; þeir skolu skipta vikum eða smærum, ok eigu þeir at ráða er lengrum vilja skipta, Grág. ii. 350: superl. lengstum, mostly, most of the time; höfuðborg sú er Geira sat í lengstum, Fms. i. 101; hann var þó lengstum at Grjótá, Nj. 135; gamanmál er þit munut lengstum um tala, Ld. 306.

IV. metaph. longing, taking interest in; hvat er yðr langt at þessum mönnum, hvárt mægð eðr frændsemi, what interest take you in these men? Fms. ii. 211; hann lét eigi ráða, hvárt menn vóru tignir eða útignir, eðr honum mikit at langt eða lítið, Rb. 364.

2. neut. long, weary; langt þykki mér, ligg ek einn saman, Eg. (in a verse); þat vil ek, at þú komir til heimkynna minna, þvíat þér mun langt þykkja hér á heiðinni, Grett. 130 new Ed.

V. in many local names, Lang-ey, Langa-nes, Langa-hlíð, Langa-land (the Danish island), etc., Landn.; see below.

B. COMPDS: langabein, langabúr, langidjákn, Langafasta, Langifrjádagr, Langaspjót, langatöng.

II. lang-afi, a, m. a great grandfather. lang-amma, u, f. a great grandmother; langömmu-bróðir, -systir, a great granduncle, aunt. lang-áss, m. a purlin, opp. to þvertré, Fms. ix. 512. lang-bakki, a, m. (see bakki 2); in the phrase, skjóta í langbakka, to stave off for a long time, Fms. x. 132. lang-band, n. the purlin along the roof in a house. lang-barðr, m. a halberd, Hkm. 7; Edda (Gl.) reckons it amongst swords: name of a serpent, Edda (Gl.) Lang-barðar, m. pl. the Lombards, either from their beard (barð) or battle axe (barða), Skv. 3, Greg. 63. Langbarða-land, n. Lombardy, Mart. lang-bein, n. = langabein, a nickname, Ann. lang-bekkr, m. a long bench, bench lengthways, opp. to þverbekkr, Fms. vi. 193, Sturl. i. 142, iii. 182. Lang-brók, f. ‘Long-breek,’ nickname of a lady on account of her tall stature, Nj. lang-eldar, m. pl. long fires (see eldr II), Eb. 276, Nj. 15, Korm. 144. lang-ermar, f. pl. long sleeves, Fms. vii. 321. lang-feðgar, m. pl. agnate-forefathers, ancestors by the father’s side, counted upwards, Hkr. i. 1, Eg. 2, Nj. 158. langfeðga-kyn, n. the lineage of langfeðgar, Hkr. i. 14. langfeðga-nöfn, n. pl. the name of one’s langfeðgar, Edda 153 (pref.) langfeðga-tal, n. a tale or roll of langfeðgar, agnate pedigree, Eg. 536: the name of an old historical work containing ancient pedigrees of kings, Hkr. i. (pref.) langfeðga-tala, u, f. = langfeðgatal, Nj. 25. langfeðga-ætt, f. = langfeðgakyn, Fms. x. 158. lang-feðgin, n. pl. ancestors, agnate and cognate. lang-feðr, m. pl. = langfeðgar, and langfeðra-tal, n. = langfeðgatal, Gþl. 284, Stj. 331, Fagrsk. 151, Hom. 46. lang-feðri, n. = langfeðgar, Landn. 167. lang-ferð, f. a long journey, Sturl. ii. 185, Fs. 51, Bs. ii. 162. langferða-maðr, m. one who ‘fares’ far, a far traveller, Fs. lang-frami, a, m. lasting fame, Orkn. 466, Fb. ii. 513, Mar.; á langframann, mod. til langframa, adverb. for good, Rétt, 4. 25. lang-fættr, adj. long-legged, Stj. 276. lang-för, f. = langferð, Eb. 298. lang-gæði, n. long-lasting, corrupt from langæð. lang-gæðr and langæðligr, adj. a later and inferior form for langær, langæligr, Bs. i. 62, Fas. iii. 57. lang-háls, m. long-neck, a nickname, Landn. lang-hálsaðr, adj. long-necked, Njarð. 364. lang-hendr, adj. with long hands, Ld. 298. Lang-hlíðingar, m. pl. the men from Langahlíð, Sturl. lang-húfr, m. long-hulk, name of a ship, Bs. lang-húsa, að, to run, in a pun (langhús = rann), Krók. 63, 64. lang-hyggja, u, f. long-suffering, Barl. 42. lang-höfðaðr, adj. long-beaked, of a ship, Hkv. 1. 24. lang-höfði, a, m. a nickname, Sturl. lang-knakkr, m. a kind of bench, Finnb. 310. lang-lega, u, f. a long stay, of a weatherbound ship, Fms. ix. 296; as also of long sickness in bed. lang-leggr, m. the long leg, bone of a leg of mutton, Bárð. 176, Háv. 40. langleggjar-stykki, n. a leg of mutton, Háv. 40. lang-leiði, n. lengthwise; langleiði sín á milli, at a long distance, Stj. 73, Eg. 579. lang-leikr, m. length, Stj. 346. lang-leitr, adj. long-faced, Fms. i. 155, ii. 20, vii. 175, 321, Þiðr. 174, Bs. i. 72. lang-liðit, n. part. after a long time, Bs. ii. 133. lang-liga, adv. for a long time past, = mod. langalengi, Js. 24, Sturl. iii. 297, Fas. ii. 268. lang-lífi, n. long life, Fms. vii. 73, K. Þ. K. 60. lang-lífr, adj. long-lived, Fs., Fms. iii. 173. lang-loka, u, f. ‘long-lock,’ a kind of eight-lined verse in which the first and the last line make a sentence, whilst the six between them are intercalary, of which Edda (Ht.) 14 furnishes a specimen: in mod. usage langloka is a poem not divided into strophes, for specimens of which see Snót 72, 215. lang-lund, f. long-suffering, langlundar-geð, n. id. lang-minni, n. a long memory. lang-minnigr, adj. having a long memory, Nj. 30, v. l.: long to be remembered, Pr. 158. lang-mælgi, f. long-winded talk, Fms. v. 225. lang-mæli, n. long talk, Hom. 125, Bs. ii. 117. lang-mæltr, part. long-spoken, long-winded, Sks. 316, Hom. (St.) lang-nefjaðr, adj. long-nosed, Sturl. ii. 133, iii. 105. lang-nefjur, f. pl. rowlocks, Edda (Gl.) lang-nefr, m. long-nose, a nickname, Sturl. lang-niðjar, m. pl. a descending lineage by the father’s side, pedigree of agnates, counted downwards, Vsp. 16; opp. to landfeðgar when counted upwards in time. lang-nætti, n. the long night, Fr. lang-orf, n. a long handle of a scythe, Korm. 38, Sturl. i. 180, Sks. 358. lang-pallr, m. a dais along (not across) the hall, Fms. vi. 439. lang-reið, f. a long ride, Vígl. 61. lang-ræða, u, f. a long talk, Fms. ix. 252. lang-ræðr, part. long-spoken, long-winded, Sks. 316. lang-ræki, n. rancour, an unforgiving temper, N. G. L. ii. 417, Hom. 33, 143. lang-rækr, adj. having a long memory, brooding long over past wrongs, Anal. 171, Eb. 42, Bret. 92, Þiðr. 181, Fas. iii. 520. lang-samlega, adv. incessantly. lang-seta, u, f. a long stay, Vm. 113. lang-setis, adv. lengthways, lang-skepta, u, f. a long-shafted spear, Karl. 405. lang-skeptr, part. long-shafted, Sks. 388, Fs. 64. lang-skip, n. a long ship, a kind of large ancient ship of war, distinguished from the lesser skeið, both being distinguished from the merchant’s knörr (cp. Gr. ναυς μακρα, Lat. longa navis), Hkv. 2. 11, Ó. H., Fms. passim, Eg. 37, 42; langskips mastr, rá, segl, a mast, yard, sail of a long ship, Sturl. i. 194, Eg. 198, 515, Fms. vii. 30, passim. langskipa-görð, f. building of a langskip, Gþl. 121. langskips-búza, u, f. = langskip, Hkr. ii. 143. langskips-menn, m. pl. the crew of a long ship, Fms. ii. 16, Fs. 92. lang-skör, f. the lower hem of a tent, Fas. i. 372. lang-staðinn, part. of old date, long-standing, Lv. 77. lang-stóll, m. a long seat, Vm. 7, Fas. i. 84. lang-stræti, n. a long street, Fms. viii. 319. lang-sýnn, adj. far-sighted, Fas. i. 157. lang-sæi, f. a far sight, Edda i. 544. lang-sær, adj. long-sighted, prophetic, Lv. 81. lang-talaðr, part. long-spoken, Fms. i. 288. lang-úðigr, adj. = langrækinn, Hkr. iii. 252. lang-vari, a, m.; til langvara, to last long, Njarð. 376. lang-vaxinn, part. longish, Fms. ii. 59. lang-vé, mod. lang-vía, u, f. a bird, columbus troile, Edda (Gl.) lang-viðir, m. pl. the long timbers in a house or ship, N. G. L. i. 65, 100, Hom. 95. lang-viðri, n. pl. long-continued weather, heat, cold, or the like; langviðrum skal eyða grund, Mkv. 24; cp. Ísland eyðist af langviðrum ok lagaleysi, Ísl. Þjóðs. i. 438. lang-vinnr, adj. long-lasting, of sickness, bad weather, or the like. lang-vinr, m. a friend of long standing, Hm. 157, Fas. ii. 64, Bárð. 173; langvinirnir rjúfask sízt, a saying, Grett. 184 new Ed. lang-vist, f. a long abode, Hom. 9, Fr.: adv. langvistum, staying long, Fbr. 33, Fms. vii. 112, Eg. 227, Fs. 149. lang-vængr, m. long wing (?), Vm. 27. lang-þili, n. the wainscot lengthwise, opp. to þverþili, Gþl. 346. lang-æð, f. long-lasting; til langæðar eða fullnaðar, Bs. i. 740, Ant. 112. lang-æliga, adv. for a long time, Sturl. ii. 186, MS. 625. 77. lang-æligr, adj. long-lasting, Stj. 47, Fas. i. 171, Bs. i. 311. lang-ær, adj. [langr and æ = ever, or akin to Germ. ew, ewig], long-lasting; langætt musteri, MS. 677. 6: vegsama föður þinn ok móður, svá at þú sért langær yfir jörðinni, Stj. 301 (Fifth Commandment); hverr eldrinn mun vera heitari ok langærri, Fms. vii. 37; má vera at sigrinn verði ekki langær, ii. 10; at langær friðr standi í þessu landi, Bs. i. 572.

(-ar, -ir), m.

1) mind; e-m leikr í mun, one has a mind to, feels inclined to (= leikr e-m í skapi); munar stríð, heart’s grief;

2) mind, longing, delight; at mínum munum, to my mind; gráta at mun, to weep heartily; at mannskis munum, to please anybody; leita e-m munar, to comfort one;

3) love; sá inn máttki m., all-powerful love; vættak míns munar, I waited for my love; komast á muni við e-n, to insinuate oneself, become intimate, with one.

(-ar, -ir), m.

1) difference (hví gørir þú svá mikinn mun barnanna); er þess, mikill m., hvárt, it makes a great difference, whether;

2) moment, importance; e-m er m. undir e-u, it is of importance to one (at hann skyldi segja honum þá hluti, er honum væri m. undir at vita); e-m er m. at e-u, it is of some moment (ok mætti þér verða munr at, at þeir væri þér heldr sinnaðir en í móti); meta muninn, to hesitate (Hrólfr mat eigi munin eptir þeim at fara); Grímr gørði ok þann mun allan, er hann mátti, G. strained every nerve;

3) the dat. ‘muni’ or ‘mun’ before a compar., somewhat (= nökkuru), considerably, a good deal; ljóstu mun kyrrara, strike somewhat more gently; með muni minna liði, with consideralby less force; adding a pronoun, þeim mun (before a compar.) = því; þeim mun betr, so much the better; engum mun = engu; engum mun verr, no worse;

4) what is wanted, required; er mikilla muna vant or á vant, much is wanting (þótti honum mikilla muna á vant, at vel væri); E. hafði eigi skaplyndi til at biðja konung hér neinna muna um, E. was too proud to beg anything in this case;

5) adverbial phrases, fyrir hvern mun, by all means; fyrir engan mun, by no means;

6) means, things; at eigi munið ér alla yðra muni til leggja, that you will not contribute all your means, strain every nerve; biskup las fyrst smám ok smám munina fyrir þeim, expounded all the details for them.

* * *

m., older form monr, Hom. (St.) 21, gen. munar, dat. mun, pl. munir; [Dan. mon]:—prop. the moment or turn of the balance; this sense, however, only occurs in phrases more or less derived or metaphorical, as in the phrase, vera mikilla (lítilla) muna (gen. pl.) vant, to be in want of much ( little); man yðr eigi svá mikilla muna ávant, at þér munið eigi vilja upp hefjask ok rekask af hendi frænda-skömm þessa, ye are not in want of so much, that …, you are not so deficient, that …, the metaphor from under-weight, Ó. H. 32, cp. Fms. iv. 79; hann spurði eptir vendiliga hvernig Kristinn dómr væri haldinn á Íslandi, ok þótti honum mikilla muna ávant at vel væri 44; lítilla muna vant, lacking but little; hygg ek at mér verði meiri muna vant en Þórolfi, Eg. 113; ok er mér mikilla muna vant at ek halda réttu máli, ef ek skal heldr láta lausar eignir mínir aflaga fyrir þér en berjask við þik, 504; en ef við annan þeirra verðr muna vant, Grág. i. 120:—sjá fyrir mun (munum) um e-t, to foresee how a thing will turn, what turn it will take; eigi þykkjumk ek þar sjá fyrir munum, hvárt …, Fb. i. 529; Erlingr fékk sér eigi skaplyndi til at biðja hér neinna muna um, E. was too proud to beg anything in this case, Ó. H. 47.

2. temp. the nick of time; hann bað Hallverð ganga út til sin um litla muni, for a little while, Fms. ii. 71.

II. the difference; hví görir þú svá mikinn mun barnanna? Sd. 141; er þess mikill munr, hvárt …, it makes a great difference, whether …, Fms. vii. 132; ef fé er verra, ok skulu þeir virða þann mun, ok skal hann gjalda honum þann, make good the balance, Grág. i. 428; ok vænta þess at mála-efna munr muni skipta, Sturl. iii. 241, Fb. i. 20, passim in old and mod. usage.

2. moment, importance; vil ek bjóða honum mitt lið, því at eigi er þat við hváriga muni, for it will tell something in the balance, Fs. 16; at hann skyldi segja honum þá hluti er honum væri munr undir at vita, Sturl. ii. 151; mun hverjum vitrum manni þykkja mikill munr undir því vera, at …, every wise man will think it of great moment, that …, Sks. 269; e-m er munr at e-u, it is of some moment; ok mætti þér konungr verða munr at, at þeir væri þér heldr sinnaðir en í mót, Fms. i. 297; munr er at manns liði, a man’s help is always something, Bs. i; Grimr görði ok þann mun allan er hann mátti, G. strained every nerve, Eg. 188.

III. the dat. muni or mun before a comparative, by a little, as also considerably, a good deal; ljóstú mun kyrrara, strike somewhat more gently, Hkr. iii. 365; ef þú vilt lögum at fylgja, þá er þat mun réttligast at Sigurðr njóti vitna sinna, 257; með muni minna liði, with considerably less forces, Fagrsk. 172; muni síðar, a little later, Geisli 23; hón sagði mun fleira, a good deal more. Am. 45; stundum með mjúklyndi, en stundum muni harðari, Barl. 176; muni hægri, a good deal easier, Orkn. (in a verse): gen. muns, með muns minni rás, muns tómlegari ok seinna … muns mjúkari, Barl. 72.

2. adding a pronoun; þeim mun skírlegri, Fs. 121; ek sá at þeim mun er betr, it fares so much the better. Fms. xi. 228; þeim mun fleiri gildrur, all the more traps, Barl. 24; þeim mun lengr, 101; en svá miklum mun sem sól er ljósari en náttmyrkr, svá myklu er ok meiri …, by so much as the sun is brighter than night-mirk, so much greater …, 116; engum mun verr en áðr, nothing less than before, Ó. H. 69; engum mun betr, not a bit better, 222; öngum mun betri, 113; ok var sá öngum mun fegri, 75.

IV. the adverb. phrase, fyrir alla muni, by all means; fyrir hvern mun, id., Gullþ. 7, Grett. 193 new Ed., Fms. i. 157; fyrir öngan mun, by no means, Edda 57, Nj. 200, 201, Fms. i. 9, Gþl. 531.

V. plur. means, things, objects, property; en hann á þat er et fyrra várit var í þeim munum, Grág. ii. 338; at eigi monið or alla yðra muni til leggja, to contribute all one’s means, strain every nerve, Ó. H. 32; hefir þú, faðir, þar marga þína muni til gefna, Ld. 102; ok vildi, at allir landsmenn legði sína muni til at biskups-stóll væri efldr, Fb. iii. 446.

2. biskup talaði hér um mjúkliga, las fyrst smám ok smám munina fyrir þeim. expounded all the details for them, Fms. ix. 52; slíkt sem hann fékk munum á komit, such that he could manage all that he could get (metaphor from counting or balancing), Játv. 40; fé-munir, means; vits-munir, ‘wit-means,’ reason; geðs-munir, skaps-munir, temper; gagns-munir, useful things.

m., gen. munar and muns, pl. munir, [Ulf. muns = νόημα; A. S. myn = love, mind; Engl. mind; mid. H. G. minni; Germ. minne-sang]:—the mind, Edda (Gl.); af munar grunni, Höfuðl. 19; ór munar öngum, the mind’s straits, Kormak; munar myrkr, Líkn. 4; munar stríð, the mind’s distress, Skv. 3. 38; missa munar ok landa, to lose life and land, Hkv. 2. 44.

II. a mind, longing, delight; at mínum, þínum munum, to my, thy mind, i. e. as I like, as thou likest, Skm. 35; þvíat álfröðull lýsir of alla daga ok þeygi at mínum munum, for the sun shines all day long, and yet not to my mind, Íb. 5, in the words of the love-sick god Frey, which call to mind Hamlet’s words (this most excellent canopy, the air, etc.); at mannskis munum, to please anybody, Skm. 20, 24; þíns eða míns munar, 43; leita e-m munar, to comfort one, Gkv. 1. 8; at mun banda, according to the will of the gods, Hkr. i. (in a verse); at mun sínum, to one’s heart’s content, Fms. i. 27 (in a verse); hverr lifði at sínum mun, Bjarn. (in a verse), Og. 34; í mun e-m, to one’s mind or liking. Korm. (in a verse): at þú görir eptir mínum mun, Fb. i. 21: the phrase, e-m leikr munr á e-u, to have a mind for; tak sjálfr við þeim ef þú þykkisk of gefit hafa eðr þér leikr munr at, Ld. 318, v. l.; lék mér meirr í mun, I longed more for, Skv. 3. 39; as also, leika at muni, Gsp.; gráta at muni, to weep heartily, Vtkv. (in a verse); land-munir, q. v.: and in mod. usage, mér er það í mun, I have a mind for that.

2. love; sá inn máttki munr, Hm. 93; vættak mins munar, I waited far my heart’s delight, 95: the phrase, komask á muni við e-n, to insinuate oneself, vita ef ek get komisk á muni við Ólöfu konu hans, Vígl. 58 new Ed.

COMPDS: munafullr, munarheimr, munarlauss, munligr, munráð, munströnd, munstærandi, muntún, munvegar.

* * *

(að), v.

1) to reply, answer, absol. or with double dat., s. e-m e-u (því mun ek s. þér um þetta, er satt er);

2) to answer (in a suit); s. máli fyrir e-n, to answer for one in a suit;

3) s. fyrir e-n or e-t, to answer (be answerable, responsible) for (ek skal þar fyrir s.); s. skilum fyrir, to render account for.

* * *

að, [A. S. and-swarian; Engl. an-swer], to reply, answer, absol. or with double dat. (s. e-m e-u), ef maðr svarar eigi, Grág. i. 21; svara engu orði, Fb. ii. 63; Hrútr svaraði þá—‘ærit fögr er mær sjá,’ Nj. 2; því (dat.) mun ek svara þér um þetta er satt er, 49; hón svarar svá, at hón vill …, Fms. i. 2; svara e-u fyrir sik, to make answer in defence, 656 C. 29.

II. as a law phrase, to answer, respond; svara til laga þeim jörðum sem keypt hefir, Dipl. iv. 9; s. lögriptingum á jörðu, ii. 20; svara máli fyrir e-n, to answer for, Nj. 106; s. sökum fyrir e-t, to pay the penally for, Sks. 796; s. e-m lögum, to answer according to the law, D. N.; s. þessum lögbrotum, to answer for them, Sks. 546; at þér svarit slíku fyrir sem þér hafit til gört, that you shall answer for what you have done, Boll. 350; s. skilum fyrir, to give an account for, Fms. vii. 127; eiga at s. málum, Stat. 309; um presta, hverju þeir skulu s., what duties they have to discharge, N. G. L. i. 345; svara til allra stétta, to pay taxes to all estates (king and clergy).

2. svara e-u, to be equal, amount to; svá mikil kol sem svaraði fimm hrossa göngu, Dipl. v. 14; er svari innkaupum, N. G. L. iii. 16; sam-s.

(að), v.

1) to warrant, guarantee, answer for;

varða fyrir e-n, to stand bail for one;

ek vil, at Flosi einn varði við mik, my will is that F. alone shall be answerable (for the fines) to me;

2) to bargain for (S. hefir áðr varðat viðinn fyrir þrjú hundruð einlit);

3) to be of importance (ef þér þykkir varða um mína vináttu);

varða e-n, to concern one, be of importance to one (at segja þér þat, er þik varðar);

varða miklu, litlu, engu, to matter much, little, naught;

hann kvað þá engu þat varða, said it was no business of theirs;

varðar engu um vára aptrkomu, it does not matter whether we come back or not;

4) to guard, watch, defend (varða land, alla vega);

varða e-m e-t, to ward a thing off from a person withhold it from him;

varða mér bátinn: to forbid me the boat, by force;

varða e-m, with infin. to hinder, prevent (varðar hann fé váru at komast yfir ána);

5) to be liable to, punishable by (varðar þat fjörbaugsgarð);

hvat varðar, þótt vér reynim, what risk though we try?;

varða e-m e-t, to entail as a penalty upon one (spurði, hvat konu varðaði, ef hón væri í brókum jafnan svá sem karlar);

varða við lög, to be punishable by law (þat ætla ek við lög varða at vinna á Mikjálsdegi);

ok lét varða þriggja marka útlegð, he asked for a fine of three marks;

6) to belong to (sú jörð er klaustrinu varðaði).

f. pile of stones, cairn (hlaða, reisa vörðu).

* * *

að, [Ulf. in fra-wardian; A. S. wardian; Engl. ward, warrant; Germ. warten; Fr. guarder, etc.; cp. vara]:—to warrant, guarantee, answer for; esp. as a law term, björn ok úlfr, þeirra verk skal engi maðr varða, N. G. L. i. 45; varðar hann þat alls ekki nema við Guð, … varða orð ok verk fyrir e-n, Grág. (Kb.) i. 139; handsala-menn þá er varða vildi, at …, Sturl. iii. 43; ek vil at Flosi einn varði við mik, I shall be my sole surety, Nj. 256; vill hann sjálfr varða ( bail) fyrir honum, Þiðr. 75; ef maðr kaupir man at manni, þá skal sa varða, er sölumaðr er, við stinga ok við stjarfa, N. G. L. i. 29; skal bóndi hverr einum húsum varða, at eigi falli krossar, 11; bú hans varðar taki, is bailable, 47; varða taki fyrir e-n, to be bail for a person, 48; varði lóð þar til lokit er, Gþl. 331: ok varða við hey sínu við hey hans. Grág. (Kb.) ii. 96 (Jb. 243); ok skal varða við engi því, Kb. ii. 94: ok svá skulu þeir við varða, Jb. 277; einyrkjar skulu varða fjögur þing. Gþl. 438; skal hann varða þeim af þessum eignum fulla lögskyld, D. N. iii. 88; sá vita-vörðr skal varða þrjár … örtugar, N. G. L. ii. 37; þess viðar er hann hafði áðr varðat fyrir sína hönd, secured, bought, Rd. 253.

2. metaph. to be of importance; ef þér þykkir varða um mína vináttu, Fms. ii. 119; lézk hann skyldr at segja þér þat er þik varðar, Glúm.; þá hluti er þeim þætti sik varða, Eb. 112; v. mikla, litlu, önga, to matter much, little, naught: um þá hluti er mér þykkir mestu varða, Fms. ii. 120, v. 102: varðar engu um vára aptrkvámu, vi. 13; varðar mest til allra orða, at …, Lil.: with a double dat., e-m varðar e-u, miklu varðar þeim, at þeir sé, Gþl. ix: acc., hvat mun v. þótt vér heyrim, what will it matter? i. e. why not hear it? Fms, vii, 60, vi. 95: hvat mun v. (þótt ek eta)? Eg. 604: acc. of the person, þat varðar þik engu, ‘tis no business of thine; þeir spurðu hví hann var þar kominn, hann kvað þá engu þat varða, Þorf. Karl. 414: so in mod. usage, þig varðar ekki um það, ‘tis no business of thine!

II. to guard, defend; varða sjálfs þíns land, Lv.; v. e-m e-t, to ward a thing off from a person, i. e. In warn one off from a thing (= Lat. arcere); varða mér bátinn, to forbid me the boat, by force, Fms. vii. 32; v. mér skarðit, Ölk. 37: v. fé váru at komask yfir ána, Krók. 38; v. þeim öll vöð ok vatns-föll á ánni, Stj. 394; hann kvaðsk mundu varða, at eigi kæmisk hann þar útan, Rd. 244: to guard, þá vegu er hann varðaði, Sól. 1; er þú á haugi sitr ok varðar alla vega, Skm. 11. Fsm.: of boundaries, himinn varðar fyrir ofan, en hafit Rauda fyrir útan, Ísl. ii. 489; þaðan ræðr á … þaðan varðar lækr er, fellr, D. I. 577.

III. as a law term, denoting the fine, punishment, and liability legally incurred, absol. or with dat. of the person (Gr. ὀφείλω, ὀφλισκάνω), to be liable to, finable, punishable; þeim varðar elði þeirra, Grág. (Kb.) i. 108; varðar þeim þat ekki við lög, they incur no penalty by the law …, 44, passim: the penalty (amount) in acc., slíkt (acc.) varða bjargir hins, ii. 25; ljúgvitni varðar skóggang, varða N.M. marka sekð, to be finable so many marks: þá varðar ekki þótt gögnum sé haldit, Kb. i. 143; eigi varðar haga-beit, ii. 107; varðaði eigi um bjargir hans, Sturl. i. 92 C; hvat konu varðaði, ef …, Ld. 136, Grág. in countless instances; skóggangr (nom.) varðar, ef …, Grág. ii. 89 (is prob. an error for acc.); skyldi varða fjörbaugs-garði (better garð, acc.) et váttum kæmi við, Bs. i. 25

* * *

(á, átta, áttr), v.

1) to own, possess (Starkaðr átti hest góðan);

2) to have (eiga börn, föður, móður, vin);

eiga konu, to have her for wife;

hann átti Gró, he was married to G.;

hann gekk at eiga Þóru, he took Th. for his wife, he married Th.;

enga vil ek þessa eiga, I will not marry any of these;

eiga heima, to have a home, to live (þeir áttu heima austr í Mörk);

eiga sér e-t = eiga e-t (Höskuldr átti sér dóttur, er Hallgerðr hét);

eiga ván e-s, to have hope of a thing, to reckon upon;

eiga hlut at or í e-u, to have a share in a thing, to be concerned in;

eiga vald á e-u, to have within one’s power;

3) to be under obligation, be obliged, have to do a thing;

tólf menn, þeir er fylgð áttu með konungi, who were bound to attend the king’s person;

á ek þar fyrir at sjá, I am bound (I have) to see to that;

átti Hrútr för í Vestfjorðu, H. had to go to the V.;

4) to have a right (claim) to, be entitled to (eiga högg ok höfn í skóginum);

eiga mál í e-m, to have a charge against one;

eiga rétt á sér, to have a (personal) claim to redress;

5) to keep, hold;

eiga fund, þing, samkvámu, stefnu, to hold a meeting;

eiga kaupstefnu, to hod a market;

eiga orrustu við e-n, to fight a battle with one;

eiga högg við e-n, to exchange blows with one;

eiga illt við e-n, to quarrel with;

eiga tal (or mál) við e-n, to speak, converse with one;

6) as an auxiliary with pp. = hafa (þat er við áttum mælt);

eiga skilit, to have stipulated;

7) to have to (skal Þ. eigi at því eiga at spotta);

eiga hendr sínar it verja, to have to act in self-defence;

eiga um vandræði at halda, to be in a strait;

8) eiga e-m e-t, to owe to one (mun æ, hvat þú átt þeim er veitir);

9) to be the person denoted by a thing;

þat muntu ætla, at ek mun eiga hinn bleika uxann, that the fawn-coloured ox means me;

10) with preps.:

eiga e-t at e-m, to have something due from one, to expect from one (þat vil ek eiga at þér, at þú segir mér frá ferð þinni);

to deserve from one (ok á ek annat at þér);

þeir er mikit þóttust at sér eiga, had much in their power;

eiga e-t eptir, to have to do yet, to have left undone (þat áttu eptir, er erfiðast er, en þat er at deyja);

to leave behind one (andaðist ok átti eptir tvá sonu vaxna);

eiga e-t saman, to own in common;

eiga skap saman, to agree well, be of one mind;

eigi veit ek, hvárt við eigum heill saman, whether we shall live happy together;

eiga saman, to quarrel, = eiga deild saman;

eiga um við e-n, to have to deal with (við brögðótta áttu nú um);

þar sem við vini mína er um at eiga, where my friends are concerned;

eiga e-t undir e-m, to have in another’s hands;

Njáll átti mikit fé undir Starkaði ok í Sandgili, N. had much money out at interest with St. and at Sandgil, er sá eigi vel staddr, er líf sitt á undir þinum trúnaði, whose life depends on thy good faith;

eiga mikit (lítit) undir sér, to have much (little) in one’s power;

far þú við marga menn, svá at þú eigir allt undir þér, that the whole matter rests in thy own hands;

hann sá, at hann átti ekki undir sér, that he had no influence;

eiga við e-n, to have to do with, fight with (brátt fundu þeir, at þeir áttu þar ekki við sinn maka);

ekki á ek þetta við þik, this is no business between thee and me;

eiga gott (illt) við e-n, to be on good (bad) terms with one;

eiga við konu, to have intercourse with, = eiga lag (samræði) við konu;

recipr., eigast við, to deal with one another; fight, quarrel;

eigast við deildir, to be engaged in strife;

áttust þeir höggvaskipti við, they exchanged blows with one another.

1) possession;

kasta sinni eigu, leggja sína eigu, í e-t, to take possession of;

2) property.

* * *

pret. átti; pret. subj. ætti, pres. eigi; pres. ind. á, 2nd pers. átt (irreg. eigr, Dipl. v. 24), pl. eigum, 3rd pers. pl. old form eigu, mod. eiga; imperat. eig and eigðu; sup. átt; with suffixed neg. pres. ind. 1st pers. á’k-at, 2nd pers. átt-attu; pret. subj. ættim-a: [Gr. ἔχω; Goth. aigan; A. S. âgan; Hel. êgan; O. H. G. eigan; Swed. äga; Dan. eje; Engl. to owe and own, of which the former etymologically answers to ‘eiga,’ the latter to ‘eigna’]:—to have, possess.

A. ACT.

I. denoting ownership, to possess:

1. in a proper sense; allt þat góz sem þeir eiga eðr eigandi verða, D. N. i. 80; hann eigr hálfa jörðina, Dipl. v. 24; Björn hljóp þá á skútu er hann átti, Eb. 6; Starkaðr átti hest góðan, Nj. 89; þau áttu gnótt í búi, 257; hón á allan arf eptir mik, 3; átti hón auð fjár, Ld. 20; ef annarr maðr ferr með goðorð en sá er á, Grág. i. 159; annat vápnit, ok á þat Þorbjörn, en Þorgautr á þetta, Ísl. ii. 341; eignir þær er faðir hans hafði átt, Eb. 4; í ríki því er Dana konungar höfðu átt þar lengi, Fms. xi. 301, Rb. 494, Eb. 54, 118, 256, 328, Sturl. ii. 60, Eg. 118; e. saman, to own in common, Grág. i. 199; ef tveir menn eigo bú saman, ii. 44; e. skuld (at e-m), to be in debt, Engl. to owe; en ef hann átti engar skuldir, if he owed no debts, i. 128; þar til átti honum ( owed him) meistari Þorgeirr ok þá mörk, D. N. iv. 288 (Fr.); e. fé undir e-m, to be one’s creditor, Nj. 101; in mod. usage, e. fé hjá e-m, or ellipt., e. hjá e-m.

2. in a special sense;

α. eiga konu, to have her to wife; hann átti Gró, Eb. 16; hann átti Ynghvildi, 3; Þorgerðr er (acc.) átti Vigfúss, … Geirríðr er (acc.) átti Þórólfr, 18; hann gékk at eiga Þóru, he married Thora, id.; Þuríði hafði hann áðr átta, Thorida had been his first wife, 42; enga vil ek þessa e., I will not marry any of these, Nj. 22; Björn átti þá konu er Valgerðr hét, 213, 257; faðir Hróðnýjar er átti Þorsteinn, Landn. 90; Ásdísi átti síðar Skúli, S. was A.’s second husband, 88; Þorgerðr er átti Önundr sjóni, 89; Vigdís er átti Þorbjörn enn digri, 87; Árnþrúðr er átti Þórir hersir, 66; Húngerð er átti Svertingr, 6l, 86, and in numberless passages: old writers hardly ever say that the wife owns her husband—the passages in Edda 109 (vide elja) and Nj. 52 (til lítils kemr mér at eiga hinn vaskasta mann á Íslandi) are extraordinary—owing to the primitive notion of the husband’s ‘jus possessionis’ (cp. brúðkaup); but in mod. usage ‘eiga’ is used indiscriminately of both wife and husband; Icel. even say, in a recipr. sense, eigast, to own one another, to be married: þau áttust, they married; hann vildi ekki at þau ættist, hann bannaði þeim að eigast, he forbade them to marry:—to the ancients such a phrase was almost unknown, and occurs for the first time in K. Á. 114.

β. eiga börn, to have children, of both parents; áttu þau Jófriðr tíu börn, J. and her husband had ten bairns, Eg. 708; hann átti dóttur eina er Unnr hét, Nj. 1; þau Þorsteinn ok Unnr áttu son er Steinn hét, Eb. 10, Nj. 91, 257; áttu þau Þórhildr þrjá sonu, 30; e. móður, föður, to have a mother, father, Eb. 98; vænti ek ok, at þú eigir illan föður, id.

γ. the phrase, e. heima, to have a home; þeir áttu heima austr í Mörk, Nj. 55; því at ek tek eigi heim í kveld, þar sem ek á heima út á Íslandi, 275; in mod. usage = to live, abide, in regard to place, cp. the questions put to a stranger, hvað heitir maðrinn? hvar áttu heima? used in a wider sense than búa.

δ. eiga sér, to have, cp. ‘havde sig’ in Dan. ballads; Höskuldr átti sér dóttur er Hallgerðr hét, Nj. 3; ef hann á sér í vá veru, Hm. 25, (freq. in mod. use.)

3. without strict notion of possession; e. vini, óvini, to have friends, enemies, Nj. 101; hverja liðveizlu skal ek þar e. er þú ert, what help can I reckon upon from thee? 100; e. ván e-s, to have hope of a thing, to reckon upon, 210; e. til, to have left; ekki eigu it annat til ( there is nothing left for you) nema at biðja postulann. Jóh. 623. 22: in mod. usage e. til means to own, to have left; hann á ekkert til, he is void of means, needy; eiga góða kosti fjár, to be in good circumstances, Ísl. ii. 322; e. vald á e-u, to have within one’s power, Nj. 265; the phrase, e. hlut at e-u, or e. hlut í e-u, to have a share, be concerned with; eptir þat átti hann hlut at við mótstöðumenn Gunnars, 101, 120; þar er þú ættir hlut at, where thou wast concerned, 119; mik uggir at hér muni eigi gæfu-menn hlut í e., 179: hence ellipt., e. í e-u, to be engaged in, chiefly of strife, adversity, or the like; thus, e. í stríði, fátaekt, baráttu, to live, be deep in struggle, want, battle, etc.

II. denoting duty, right, due, obligation:

1. to be bound, etc.; þeir menn er fylgð áttu með konungi, the men who owed following to (i. e. were bound to attend) the king’s person, Fms. vii. 240; á ek þar fyrir at sjá, I am bound to see to that, Eg. 318; Tylptar-kviðr átti um at skilja, Eb. 48; þeir spurðu hvárt Njáli þætti nokkut e. at lýsa vígsök Gunnars, Nj. 117; nú áttu, Sigvaldi, now is thy turn, now ought thou, Fms. xi. 109, Fs. 121; menn eigu ( men ought) at spyrja at þingfesti, Grág. i. 19; þá á þann kvið einskis meta, that verdict ought to be void, 59; ef sá maðr á ( owns) fé út hér er ómagann á ( who ought) fram at færa, 270; nú hafa þeir menn jammarga sem þeir eigu, as many as they ought to have, ii. 270; tíunda á maðr fé sitt, … þá á hann þat at tíunda, … þá á hann at gefa sálugjafir, i. 202:—‘eiga’ and ‘skal’ are often in the law used indiscriminately, but properly ‘ought’ states the moral, ‘shall’ the legal obligation,—elska skalt þú föður þinn og móður, þú skalt ekki stela, where ‘átt’ would be misplaced; sometimes it is merely permissive, gefa á maðr vingjafir at sér lifanda, ef hann vill, a man ‘may’ whilst in life bequeath to his friends, if he will, id.; maðr á at gefa barni sínu laungetnu tólf aura, ef hann vill, fyrir ráð skaparfa sinna, en eigi meira nema erfingjar lofi, a man ‘may’ bequeath to the amount of twelve ounces to his illegitimate child without leave of the lawful heir, etc., 203; ef þat á til at vilja, if that is to happen, Fas. i. 11.

2. denoting claim, right, to own, be entitled to, chiefly in law phrases; e. dóm, sakir, to own the case, i. e. be the lawful prosecutor; ok á sá þeirra sakir, er …, Grág. i. 10; eðr eigu þeir eigi at lögum, or if they be not entitled to it, 94; e. mál á e-m, to have a charge against one, Nj. 105; e. rétt á e-u, to own a right; sá sem rétt á á henni, who has a right to her, K. Á. 16; þeir sögðu at þeim þótti slíkr maðr mikinn rétt á sér e., such a man had a strong personal claim to redress, Nj. 105; hence the phrase, eiga öngan rétt á sér, if one cannot claim redress for personal injury; þá eigu þeir eigi rétt á sér, then they have no claim to redress whatever, Grág. i. 261; e. sök, saka-staði á e-u, to have a charge against; þat er hann átti öngva sök á, Nj. 130; saka-staði þá er hann þótti á eiga, 166; kalla Vermund eigi ( not) eiga at selja sik, said V. had no right to sell them, Eb. 116: hence in mod. usage, eiga denotes what is fit and right, þú átt ekki að göra það, you ought not; eg ætti ekki, I ought not: in old writers eiga is seldom strictly used in this sense, but denotes the legal rather than the moral right.

β. eiga fé at e-m (mod. e. hjá e-m), to be one’s creditor, Grág. i. 90, 405, Band. 1 C: metaph. to deserve from one, ok áttu annat at mér, Nj. 113; e. gjafir at e-m, 213; in a bad sense, kváðusk mikit e. at Þráni, they had much against Thrain, 138.

γ. the law phrase, e. útkvæmt, fært, to have the right to return, of a temporary exile, Nj. 251: at hann skyli eigi e. fært út hingat, Grág. i. 119; ok á eigi þingreitt, is not allowed to go to the parliament, ii. 17; e. vígt, Grág., etc.

III. denoting dealings or transactions between men (in a meeting, fight, trade, or the like), to keep, hold; þætti mér ráðliga at vér ættim einn fimtardóm, Nj. 150; e. orrustu við e-n, to fight a battle, Fms. i. 5, Eg. 7; e. högg við e-n, to exchange blows, 297; e. vápna-viðskipti, id., Fms. ii. 17; eiga handsöl at e-u, to shake hands, make a bargain, x. 248; e. ráð við e-n, to consult, hold a conference with, Nj. 127; e. tal við e-n, to speak, converse with one, 129; e. mál við e-n, id., Grág. i. 10; e. fund, to hold a meeting, Nj. 158; e. þing, samkvámu, stefnu, to hold a meeting, Eg. 271; þetta haust áttu menn rétt (a kind of meeting) fjölmenna, Eb. 106; e. kaupstefnu, to hold a market, exchange, 56; e. féránsdóm, Grág. i. 94; e. gott saman, to live well together, in peace and goodwill, Ld. 38; e. illt við e-n, to deal ill with, quarrel with, Nj. 98; e. búisifjar, q. v., of intercourse with neighbours, Njarð. 366; e. drykkju við e-n, to be one’s ‘cup-mate,’ Eg. 253; e. við e-n, to deal with one; ekki á ek þetta við þik, this is no business between thee and me, Nj. 93; gott vilda ek við alla menn e., I would live in goodwill with all, 47; e. við e-n, to fight one; eigum vér ekki við þá elligar (in a hostile sense), else let us not provoke them, 42; eðr hvárt vili it Helgi e. við Lýting einn eðr bræðr hans báða, 154; brátt fundu þeir, at þeir áttu þar eigi við sinn maka, Ld. 64; Glúmr kvað hann ekki þurfa at e. við sik, G. said he had no need to meddle with him, Glúm. 338; e. um að vera, to be concerned; ekki er við menn um at e., Nj. 97; þar sem við vini mína er um at e., where my friends are concerned, 52; við færi er þá um at e., ef Kári er einn, there are fewer to deal with, to fight, if K. be alone, 254; við brögðótta áttu nú um, Fms. v. 263; ætla ek at oss mun léttara falla at e. um við Svein einn, iv. 80; Sveinn svarar, at þeir áttu við ofrefli um at e., that they had to deal with odds, 165.

β. almost as an auxiliary verb; e. skilt (skilit), to have stipulated; hafa gripina svá sem hann átti skill, Fms. vi. 160; þat átta ek skilit við þik, ii. 93; sem Hrani átti skilt, iv. 31; e. mælt, of oral agreement; sem vit áttum mælt með okkr, xi. 40; þá vil ek þat mælt e., 124: in mod. usage e. skilit means to deserve, eg á ekki þetta skilit af hér, etc.

γ. sometimes used much like geta; við því átti Búi eigi gert, B. could not guard against that, Fms. i. 117, cp. xi. 109:—also, e. bágt, to be in a strait, poor, sickly; e. heimilt, to have at one’s disposal, Eb. 254.

IV. to have to do; skal Þorleifr eigi ( not) e. at því at spotta, Eb. 224; e. hendr sínar at verja, to have to defend one’s own hands, to act in self-defence, Nj. 47; e. e-m varlaunað, to stand in debt to one, 181; e. um vandræði at halda, to be in a strait, Eb. 108; e. erindi, to have an errand to run, 250; en er þeir áttu um þetta at tala, when they had to talk, were talking, of this, Stj. 391; e. ríkis at gæta, to have the care of the kingdom, Nj. 126; en þó á ek hverki at telja við þik mægðir né frændsemi, i. e. I am no relation to thee, 213; ok ætti þeir við annan at deila fyrst, 111; e. mikið at vinna, to be much engaged, hard at work, 97; e. e-t eptir, to have left a thing undone, 56; e. för, ferð, to have a journey to take, 11, 12; hann átti þar fé at heimta, 261; e. eptir mikit at mæla, 88.

2. metaph. in the phrases, e. mikit (lítið) ‘at’ ser, or ‘undir’ sér, to have much (or little) in one’s power; margir menn, þeir er mikit þóttusk at sér e., Sturl. i. 64; far þú við marga menn, svá at þú eigir allt undir þér, go with many men, so that thou hast the whole matter in thy hands, Ld. 250; en ávalt átta ek nokkuð undir mér, Vígl. 33; kann vera at hann eigi mikit undir sér, Fas. i. 37; eigum heldr undir oss ( better keep it in our own hands), en ganga í greipar þeim mæðginum, Fs. 37; sem þeir, er ekki eigu undir sér, who are helpless and weak, Þorst. St. 55; e. þykisk hann nokkut undir sér, i. e. he bears himself very proudly, Grett. 122; þetta ráð vil ek undir sonum mínum e., I will leave the matter in my sons’ hands, Valla L. 202; e. líf sitt undir e-m, to have one’s life in another’s hands, Grett. 154; mun ek nú senda eptir mönnum, ok e. eigi undir ójöfnuði hans, and trust him not, 110: hence in mod. usage, e. undir e-u, to risk; eg þori ekki að e. undir því, I dare not risk it: e. saman, to have or own in common; the saying, það á ekki saman nema nafnið, it has nothing but the name in common; rautt gull ok bleikt gull á ekki saman nema nafn eitt, Fms. v. 346: the proverb, þeygi á saman gamalt og ungt, Úlf. 3. 44; e. skap saman, to agree well; kemr þú þér því vel við Hallgerði, at it eigit meir skap saman, you are quite of one mind, Nj. 66; eigi veit ek hvárt við eigum heill saman, I know not whether we shall have luck, i. e. whether we shall live happy, together, 3.

β. to deal with one another (sam-eign); er vér skulum svá miklu úgæfu saman e., that we are to have so much mischief between us, Nj. 201; e. e-t yfir höfði, to have a thing hanging over one’s head, Sks. 742.

V. to agree with, to fit, to suit one:

1. with acc., það á ekki við mig, it suits me not, it agrees not with me.

2. with dat., medic. to agree, heal, the sickness in dat., thus the proverb, margt á við mörgu, cp. ‘similia similibus curantur,’ Vidal. ii. 109.

3. absol. to apply to; at hann skyldi eigi trúa lágum manni rauðskeggjuðum, því at meistarinn átti þetta, the description suited to the master, Fms. xi. 433; þat muntu ætla, at ek muna e. hinn bleika uxann, that the dun ox means me, Vápn. 21.

B. REFLEX., in a reciprocal sense, in the phrase, eigask við, to deal with one another, chiefly to fight; en er þeir höfðu langa hríð við átzk, when they had fought a long time, Eb. 238, 74; eigask við deildir, to be engaged in strife, 246; áttusk þeir höggva-viðskipti við, they came to a close fight, Fms. i. 38; áttusk þeir fá högg við, áðr …, they had a short fight before …, Eg. 297; fátt áttusk þeir við Þjóstólfr ok Þorvaldr, Thostolf and Thorwald had little to do with one another, kept aloof from each other, Nj. 18; var nú kyrt þann dag, svá at þeir áttusk ekki við, tbat day passed quietly, so that they came not to a quarrel, 222.

β. to marry, vide above (A. I. 2).

(gen. -is, pl. aurar), m.

1) ounce of silver, the eighth part of a mark (átta aurar í mörk); hringr, er stendr sex aura, a ring weighing or worth six aurar; verðr þá at hálfri mörk vaðmála e., then the eyrir is equal to half a mark in wadmal; e. brendr = e. brends silfrs, an ounce of pure silver;

2) ounce (svá var haglit stórt, at hvert haglkornit vá eyri);

3) money in general, property; ljósir aurar verða at löngum trega, bright silver brings long, woe; ilir af aurum, a miser; gefin til aura (= til fjár), wedded for money; hann vissi ekki aura sinna tal, he knew not the tale (extent) of his riches; lausir aurar, opp. to ‘fastr eyrir’, movables, chattels (lönd ok lausir aurar); fríðr eyrir (= frítt fé, kvikfé), cattle;

4) money, currency; Flosi spurði í hverjum aurum hann vildi fyrir hafa, asked in what money he wished to be paid.

* * *

m., gen. eyris, dat. and acc. eyri; pl. aurar, gen. aura, dat. aurum; a word prob. of foreign origin, from Lat. aureus, Fr. or, Engl. ore; (A. S. ora is, however, prob. Danish.) The first coins known in Scandinavia were Roman or Byzantine, then Saxon or English; as the old word baugr (q. v.) denoted unwrought, uncoined gold and silver, so eyrir prob. originally meant a certain coin:

I. an ounce of silver or its amount in money, the eighth part of a mark; an eyrir is = sixty pennies (penningar) = three ertog; tuttugu penningar vegnir í örtug, þrír örtugar í eyri. átta aurar í mörk, 732. 16; silfr svá slegit at sextigir penninga görði eyri veginn, Grág. i. 500; penning, þat skal hinn tíundi (prob. a false reading, x instead of lx) hlutr eyris, 357; hálfs eyris met ek hverjan, I value each at a half eyrir, Glúm, (in a verse); leigja skip þrem aurum, to hire a boat for three aurar, Korm.; einn eyrir þess fjár heitir alaðsfestr, Grág. i. 88: the phrase, goldinn liverr eyrir, every ounce paid; galt Guðmundr hvern eyri þá þegar, Sturl. i. 141; gjalda tvá aura fyrir einn, to pay two for one, Grág. i. 396, ii. 234; verðr þá at hálfri mörk vaðmála eyrir, then the eyrir amounts to half a mark in wadmal, i. 500; brent silfr, ok er eyririnn at mörk lögaura, pure silver, the ounce of which amounts to a mark in lögaurar, 392; hring er stendr sex aura, a ring worth or weighing six aurar, Fms. ii. 246; hence baugr tví-eyringr, tvítug-eyringr, a ring weighing two or twenty aurar, Eb., Glúm.

β. as a weight of other things beside silver; hagl hvert vá eyri, every hail-stone weighed an ounce, Fms. i. 175; stæltr lé ok vegi áttjan aura, eggelningr, þeir skulu þrír fyrir tvá aura, a scythe of wrought steel and weighing eighteen aurar, an ell-long edge, three such cost two aurar (in silver), the proportion between the weight in wrought iron and the worth in silver being 1:28, Grág. i. 501.

γ. the amount of an ounce, without any notion of the medium of payment, hence such phrases as, tólf aura silfrs, twelve aurar to be paid in silver, Nj. 54; eyrir brendr, burnt eyrir, i. e. an eyrir sterling, pure silver, D. N.

II. money in general; skal þar sinn eyri hverjum dæma, to every one his due, his share, Grág. i. 125; in proverbs, ljósir aurar verða at löngum trega, bright silver brings long woe, Sl. 34; margr verðr af aurum api, Hm. 74; illr af aurum, a miser, Jd. 36; vára aura, our money, Vkv. 13; leggja aura, to lay up money, Eg. (in a verse); gefin til aura (= til fjár), wedded to money, Ísl. ii. 254 (in a verse); telja e-m aura, to tell out money to one, Skv. 3. 37, cp. 39: the phrase, hann veit ekki aura sinna tal, he knows not the tale of his aurar, of boundless wealth. Mar. 88: the allit. phrase, lönd (land, estate) ok lausir aurar (movables, cp. Dan. lösöre, Swed. lösören), Eg. 2; hafa fyrirgört löndum ok lausum eyri, K. Á. 94.

2. money or specie; the allit. phrase, aurar ok óðal, money and estates, N. G. L. i. 48; ef hann vill taka við aurum slíkum ( such payment) sem váttar vitu at hann reiddi honum, 93; þeim aurum öllum ( all valuables) sem til bús þeirra vóru keyptir, Grág. i. 412; Flosi spurði í hverjum aurum hann vildi fyrir hafa, F. asked in what money he wished to he paid, Nj. 259; lögaurar, such money as is legal tender; þú skalt gjalda mér vaðmál, ok skilrað hann frá aðra aura, other kinds of payment, Grág. i. 392; útborinn eyrir, in the phrase, mér er það enginn utborinn (or útburðar-) eyrir, I do not want to part with it, offer it for sale; eyrir vaðmála, payment in wadmal (stuff), 300, Bs. i. 639: for the double standard, the one woollen (ells), the other metal (rings or coin), and the confusion between them, see Dasent’s Burnt Njal, vol. ii. p. 397 sqq.: at different times and places the ell standard varied much, and we hear of three, six, nine, twelve ell standards (vide alin, p. 13): in such phrases as ‘mörk sex álna aura,’ the word ‘mörk’ denotes the amount, ‘sex álna’ the standard, and ‘aura’ the payment = payment of ‘a mark of six ells,’ cp. a pound sterling, K. Þ. K. 172; hundrað (the amount) þriggja álna (the standard) aura, Sturl. i. 141, 163, Boll. 362, Ísl. ii. 28; mörk sex álna eyris, Fsk. 10, N. G. L. i. 65, 101, 389, 390; þrem mörkum níu álna eyris, 387–389; sex merkr tólf álna eyrir, 81.

β. in various compds, etc.; land-aurar, land tax, Jb. ch. i, Ó. H. 54; öfundar-eyrir, money which brings envy, Fs. 12; sak-metinn e., sak-eyrir, sakar-eyrir, money payable in fines, Fms. vii. 300; ómaga-eyrir, the money of an orphan, K. Þ. K. 158, Grág. ii. 288; liksöngs-eyrir, a ‘lyke-fee,’ burial fee (to the clergyman); vísa-eyrir, a tax: góðr e., good payment, D. N.; verð-aurar, articles used for payment, id.; forn-gildr e., standard, sterling payment, id.; færi-eyrir = lausir aurar, Skv. 3. 50; flytjandi e., id., Fr.; kaupmanna e., trade money; búmanna e., D. N.; Norrænn e., Norse money, Lv. 25; Hjaltenzkr e., Shetland money, D. N. (vide Fritzner s. v.); fríðr e., ‘kind,’ i. e. sheep and cattle, Grág.

COMPDS:

I. pl., aura-dagr, m. pay-day, D. N. aura-lag, n. the standard of money, Fms. vii. 300, 304. aura-lán, n. worldly luck, 656 i. 3. aura-lógan, f. the squandering of money, 655 iii. 1. aura-lykt, n. payment, D. N. aura-skortr, m. scarcity of money, D. N. aura-taka, u, f. receipt of money, N. G. L. i. 93, Gþl. 298.

II. sing., eyris-bót, f. fine of an eyrir, Grág. i. 158. eyris-kaup, n. a bargain to the amount of an eyrir, Gþl. 511. eyris-land, n. land giving the rent of an eyrir, Fms. x. 146. eyris-skaði, a, m. loss to the amount of an eyrir, Jb. 166. eyris-tíund, f. tithe of an eyrir, K. Þ. K. 148. eyris-tollr, m. toll of an eyrir, H. E. ii. 95.

* * *

(að), v.

1) to be able to do; önnur vann allt þat, er hón orkaði, the other worked all that she could; with da., þó hyggst hann einn munu öllu o., yet he thinks he can do everything himself; allt þat lið, er vápnum mátti o., all those who could wield weapons;

2) with gen. of the thing, o. e-m e-s, to cause, effect; mér orkar þat margra vandræða, it causes me much trouble; þetta mun o. tíðenda, this will give something to speak about; allt orkar tvímælis þá er gört er, there are two sides to everything that is done; impers., jafnan orkar tvímælis, þó at hefnt sé;

3) with preps., o. at e-u, to act, proceed with, do; þeir rœða nú um með sér, hversu at skal o., what is to be done; o. á e-t, to work on, have effect on (var þat þó lengi, at eigi orkaði eldr á Þórólf); hann mátti engu á o., he could do nothing; o. orða á e-n, to make one speak; o. til e-s, to prepare (o. til veizlu); o. á, to begin; orkum ekki á fyrri, let us not be the first to attack;

4) refl., orkast at e-u, to exert oneself in a thing; to set about doing something (hversu hann skyldi at o. at segja föður sínum þessi tíðendi); o. hugar á at gøra e-t, to make up one’s mind to do a thing; honum þótti seint á o., he thougth it went slowly.

1) strength, power for work (orkan þvarr, því at ellin sótti á hendr honum);

2) work.

* * *

að, [qs. vorka, akin to verk, cp. also yrkja; Ulf. waurkjan = ποιειν, ἐργάζεσθαι; and the pret. worahto on the Runic stone in Tune; A. S. weorcjan; Engl. work]:—to work, but only used in a limited sense, for vinna (q. v.) is the general word: to work, perform, be able to do, manage, önnur vann allt þat er hón orkaði, the other worked (vann) all that she could (orkaði), Dropl. 4; ek mun hjálpa þér allt slíkt sem ek orka, Fms. i. 213; ek þarf eigi meira forvirki en þetta lið orkar, Hrafn. 5; móður sína á maðr fyrst fram at færa, en ef hann orkar betr …, Grág. i. 232; treysta ek á sem ek orkaða, Fms. v. 301; ek orka tólf punda þunga ( I can carry twelve pounds weight), en hestr minn berr fjögurra lesta byrði, Bær. 18; svá skal gerða þann garð sem búar sjá at hann má orka á þrem sumrum, Grág. ii. 331.

2. with dat.; þó hyggsk hann einn munu öllu orka, Fms. xi. 267; þótti öllum undr, hverju hann gat orkat, Grett. 125 A; allt þat lið er vápnum mátti orka, Fagrsk. 176; líkneskjum þeim, er ek veit eigi hverju orkat hafa, Fms. ii. 265; skal hann á einum degi kveðja alla, ef því má orka ( if he can), Grág. (Kb.) i. 162; hann mátti engu á orka, he could do nothing, Fms. vii. 270; sá er ölverki orkar Ásar, Kormak; orka þrek, Orkn. (in a verse); orkaði hón vel þeim langa veg, she proceeded well on her long journey, Mar.

3. with gen. of the thing; o. e-m e-s, to cause, effect; mér orkar þat margra vandræða, Fs. 21; á skip skal skriðar orka, en skjöld til hlifa, mæki höggs, en mey til kosta, a ship shall be worked for sailing …, a maid for giving away, Hm. 81; orka e-m frægðar, to give glory to one, Edda (in a verse); hvar skal ek þess orka, Fas. iii. 72; orka e-m til þarfa, to work for one’s good, Eg. (in a verse): in the saw, jafnan orkar tvímælis þó hefnt sé, revenge works dissent, Nj. 68; allt orkar tvímælis þá gört er, 139; þetta mun orka tíðinda, this will make a story, Fb. ii. 270:—to summon, call upon, orka orða á e-n, to make one speak, accost; þá er menn orkuðu orða á hann, Fms. iv. 165 (ortu orða á hann, from yrkja, Ó. H. l. c.); ef menn tveir eigu land, ok vill annarr-tveggi orka lands-deildar á annan, Grág. ii. 253; en hverr er átt hefir skal orka heimildar á seljanda sinn, shall call on the seller to shew his title, 216; hann orkar á Óla til atkvæðis ok órræða um þetta mál, Fms. xi. 33.

II. with prepp.; orkum ekki á þá fyrri, let us not be the first to use force, attack them, Grett. 119 A; þó hann orkaði á jörðina, though he tilled the earth, Ver. 5; var þat þó lengi at eigi orkaði eldr á Þórólf, that the fire could not work, had no effect on Th.’s body, Eb. 316: orka at e-u, to act, proceed with, execute; svá skal þar orka at kaupi ok at sölu sem annars staðar var tínt, Grág. ii. 246; þeir ræða nú um með sér, hversu at skal orka, what is to be done? Ld. 242; orkuðum (aurkoðom Cd.) at auðnu, we tried our fortune, Am. 96; orka til e-s, to prepare, = afla til e-s, orka til veizlu, to give a banquet. Fas. iii. 66:—to stride, walk proudly, þeir á jökla orka austr, they strode eastwards on the ice, Skiða R. 53: from the pret. orkaði (ꜹrkaði) was afterwards formed another verb arka, to stride (prop. to strive) on one’s journey.

III. reflex., ekki orkaðisk á, no work was done, Fms. iv. 328, v. l.; honum þótti seint á orkask, vi. 77:—at orkask = orka at e-u, hversu hann skyldi at orkask at segja föður sínum þessi tíðendi, xi. 15:—fyrir þá skuld, at þau hefði sjálf orkask hugar á ( made up their minds) at bæta meinbugi sína, Grett. 162 A; láttu þeygi orkask at vistarinnar, 677. 12; hann orkaðisk ( he strove) at forðask rangar hugrenningar, Hom. (St.)

2. part. as subst.; orkandi, the worker, mighty; Guð er alls orkandi, all-powerful, 645. 50; Satan alls ílls orkandi, Niðrst. 7.

1) and; bæði … ok, both … and (bæði er hann vitr ok framgjarn);

2) in comparison, as, and; sami maðr ok áðr, the same man as before; nú fór Svíum allt á eina leið ok Dönum, it went with the Swedes in the same way as with the Danes; þat er mjök sundrleitt (úlíkt) ok kristnir menn gøra, it differs much from what Christians do;

3) of an adversative character, and yet, but (hann var særðr mörgum sárum ok engum stórum);

4) introducing the apodosis, then = þá; esp. in the old laws; ef sá maðr (etc.) …, ok verðr hann útlagr, then he shall pay;

5) used for the relative particle ‘er’; at höllu hann kom ok átti Íms faðir, which belonged to Im’s father; Geirröðr konungr átti þá son, ok hét Agnarr, who was called A.;

6) also (hann heyrir ok þat, er gras vex á jörðu).

n. yoke; domination.

* * *

copulative conj.; the mod. form is og, which appears in the 15th century MSS., but the word is usually in the MSS. written thus ⁊. The Runic inscriptions mostly have auk, which diphthongal form has in the conj. been changed into ok, but is retained in the adverbial auk = etiam. As neither the stone in Tune nor the Golden horn happens to have the word, we are in the dark as to its earliest Scandinavian form. The particle ok is characteristic of the Scandinavian languages, as distinguished from the Germ. und, Engl. and; although this is more apparent than real, for the identity of ok with the Goth. copulative particle jah and uh. Hel. jac, has been conclusively demonstrated by Grimm, who also makes out an identity between Goth. uh, standing for hu, and Gr. καί, Lat. -que; the metathesis of uh for hu is analogous to Lat. ac = Gr. καί. Grimm farther supports this etymology by comparing the Teutonic compounds ne-hu, Icel. contr. né, with Lat. ne-c = ne-que, which proves the identity of both the suffixed particles, the Lat. c or que and the Teut. uh. The Goth. jah is a compound = jâ-uh = ‘immo-que;’ the Norse ok, too, is prob. a compound particle, the j being dropped, and then jâ-uh contracted into auh = auk; the final guttural h (sounded as χ), instead of being absorbed by the preceding vowel, was hardened into the tenuis k. The negative verbal suffix -a and -að, the nominal suffix -gi, and the copula ok will thus all be derived from one root,—one of the many instances of the Protean transformations of particles, even the negative and positive being interwoven into the same word.

A. And, a copula between two or more nouns; í upphafi skapaði Guð himinn ok jörð, Edda (pref., Gen. i. 1); ríki ok konungdóm, Fms. i. 23; mikill ok sterkr, Nj. 2; væn kona ok kurteis ok vel at sér, 1; dætr þrjár ok sonu þrá, 30. If the nouns are many the usage may vary:—the nouns may be paired off, eldr ok vatn, járn ok málmr, Edda 36; or the copula is only put to the last, eldr, vatn, járn ok málmr; or, if emphatic, it may be reiterated, eldr ok vatn ok járn ok málmr; or ok may be left out altogether, málmr. steinar, jörðin, viðirnir, sóttirnar, dýrin, fuglarnir, eitrormar, Edda l. c.

2. bæði ok, bæði er hann vitr ok framgjarn, Nj. 6.

3. in comparison, as, and, = Lat. ac, atque; með jöfnum skildaga ok Hrólfr Kraki görði, Fb. ii. 137; samr maðr ek áðr, the same man as before, i. 364; hafa með sér sín epli, ok bera saman ok hin, and compare them and the others, Edda 46; hón var þá úlík ok fyrr, Fms. i. 185; þat er mjök sundrleitt ok Kristnir menn göra, it differs much from what Christians do, x. 171; á sömu leið ok fyrr, i. 253; samsumars ok Steingerðr gékk frá Bersa, Korm. 160; jamvandhæfr ok flörbaugsmaðr, Grág. i. 89.

4. of an adversative character, and yet, but; mörgum sárum ok engum stórum, Fms. x. 370; þetta eru áheyrilig boð, ok újafnlig. Nj. 77; úsællig kona ertú, ok ( but yet) ekki svá at eigi megi sæma við slíkt, Fms. vii. 167.

5. the particle ok connects together the parts of the sentence; þá mælti Frigg, ok spurði, then spoke Frigg, and asked, Edda 37; at þú bættir ráð þitt, ok bæðir þér konu, thou shouldst mend thy condition, and take thee a wife, Nj. 2:—it is used to mark the progress of a speech or sentence, féllusk Ásum orðtök ok svá hendr, ok sá hverr til annars, ok vóru allir með einum hug til þess er unnit hafði verkit; Loki tók. Mistiltein, ok sleit upp, ok gékk til þings …; Höðr tók Mistiltein, ok skaut at Baldri; Æsir tóku lík Baldrs, ok fluttu til sjávar, Edda 37; sendu þeir Ívar til hans, ok skyldi hann vita, Fms. x. 27.

II. in the old law (the Grág.) the apodosis or conclusion is headed by ok, then, as in the standing phrase, ok verðr hann útlagr, ok varðar þat … marka útlegð, and he shall pay, i. e. then he shall …; þeir menn er sakir eigu, ok skulu þeir ganga til dóms …, and so in every page of the Grágás.

III. in some ancient epic poems the ok is as an historical particle put at the head of sentences or verses in a manner which closely resembles the use of the Hebrew ו; the old Ýt. is in this respect remarkable,—ok sikling, I; ok salbjartr, 2; ok sá brann, 3; ok Visburs, ok allvald, 4; ok landherr, 5: ok ek þess opt fregit hafðak, 6; ok allvald, 7; ok þat orð, 8; ok hnakkmars, 10; ok varð hinn, 11; ok Hagbarðs, 12; ok þrálífr … ok sveiðuðs. 13; ok lofsæll, 14; ok Austmarr, ok við aur, ok dáðgjarn, 16; ok ljóshömum, 18; ok ofveg, ok sá frömuðr, 19; ok Ingjald, ok sjá urðr, 20; ok Skæreið, 22; ok nú liggr, 23: ok launsigr, ok buðlung, 24; ok um ráð, ok launsigr, 25; ok niðkvisl, 26; - so used about thirty times in this single poem; in other poems less freq., but yet it occurs, e. g. in the fragments of Vellekla, see also the references given s. v. auk (III).

IV. the placing the copula before both the parts to be joined is curious; this only occurs in a few instances in old poetry; ok einnar átta, ‘and’ one eight, i. e. one plus eight = nine, Hd. (composed about 986 A. D.); ok hárar hamljót, ‘and hoary scraggy’ = hoary and scraggy, Haustl.; ok Sörli þeir Hamðir, ‘and Sorli Hamdir’ = S. and H., Bragi; ok átta enni-tungl fjögur höfuð, ‘and eight eyes four heads’ i. e. four heads and eight eyes, id.; ok hörga blóthús, Rekst.; ok svá jarlar Óláfar, = jarlar ok svá Óláfar, Sighvat; ok hringa hlínar óþurft mína, the woe of her and myself, Kormak; ok há grasi viði = há grasi ok viði, Gm. 17; ok Elfar Gandvikr miðli, Edda (Ht.) 1.

V. used as an interjection; þú skalt fara í Kirkjubæ—Ok, hvat skal ek þangat? Nj. 74; ok skaltú enn þora at mæla jöfnum orðum við mik, 656 B. 10: akin to this is the mod. usage in exclamations, wrath, wonder, indignation, og, hvað er nú að tarna! og, hvernig ætli þú látir! og, ekki nema það!

VI. the following are prob. ellipt.; segðú mér þat …, ok ek vilja vita, tell thou me that, and I wish to know = that which I want to know, Skm. 3; ætlar jarl at höggva þessa menn alla, ok þeir hofðu nú höndum á komit, all those, and (whom) they had got hold of, Fms. xi. 14.

B. Adverb; older form auk, q. v., [Germ. auch; Old Engl. eke]:—also; þat er ok, at, Grág. i. 36; hér eru ok tignar-klæði, Nj. 6; hann vaknar ok sem aðrir, Fms. xi. 117; svá mun ok, Hom. 142, and in countless instances old and mod., see auk; eigi ok, neither, Fms. x. 324; það er og, so so!

n. [Goth. juk; A. S. geoc; Engl. yoke; O. H. G. joh; Germ. joch; cp. Lat. jugum, Gr. ζυγόν; in the Northern languages the j is dropped, ok, Dan. aag]:—a yoke, Fb. ii. 72, Rb. 398, Al. 6, 19, Sks. 136 new Ed.: metaph., ok vóru svá Norðmenn undir því oki, Ó.T. 15; ok-björn, ok-hreinn, poët. = a ‘yoke-bear,’ an ox, Ýt., Lex. Poët.

1) bid, offer;

bjóða boð fyrir e-n, to make bids or offers for one;

hvat er í boði, what is the offer;

eiga boð á jörð, to have the right of being offered an estate, before it is sold to another;

2) banquet, wedding feast;

hafa e-n í boði sínu, to entertain one at one’s feast;

fóru þeir allir til boðsins, to the wedding feast;

3) bidding, order, commandment;

ganga undir boð e-s, to submit to one’s bidding;

eptir boði e-s, at or by one’s order;

4) message;

gera e-m boð, to send to one, send one word; a summons, a sign or token of summons, being an arrow, axe or the like to call people to battle or council (hefja boð).

* * *

n. [Ulf. buzns; Germ. bote, gebot; cp. bjóða].

1. a bid, offer; konungr bauð ( offered) at fá Gunnari kvánfang ok ríki mikit…Gunnarr þakkaði konungi boð sitt, Nj. 46; bjóða boð fyrir e-n, to make bids or offers for one, Lv. 25, Vígl. 28; hvat er í boði, what is the bidding? metaph. from an auction, O. H. L. 71.

2. a feast, wedding, banquet, to which the guests are ‘bidden;’ veizlan fór vel fram, en er boði var lokit, when the feast was past, Nj. 25; fóru þeir allir til boðsins, the wedding feast, Fms. xi. 106; skyldi boð vera at Marðar, Nj. 4; hafa e-n í boði sínu, to entertain at one’s feast, Fms. i. 40; haust-boð, Gísl. 27.

3. [A. S. bebod], a bidding, commandment, Fms. ii. 30, 168, xi. 246; boð ok bann, v. bann.

β. the right of redemption, a Norse law term; skal sá óðalsmaðr er boði er næstr brigð upp hefja, Gþl. 294; ok svá eigu þær boð á jörðum jafnt sem karlar, N. G. L. i. 92, 94, 237.

4. a message; göra e-m boð, to call for one, N. G. L. i. 60.

β. metaph. and a law term, a summons, being an arrow, axe, or the like sent to call people to battle or council, as symbolical of the speed to be used, or of the punishment to be inflicted, if the summons be not obeyed; cp. herör; so the Swed. budsticka or budkafle, (till tings, till tings, budkaflen går kring borg och dal! Tegner), and the fiery cross in the Lady of the Lake. In Icel., at least in the west part, a small wooden axe is still sent from farm to farm to summon people to the mantals-thing in the spring; vide Gþl. 433 sqq., Jb. 180, and the compds boðburðr, boðfall, boðskurðr, boðleið, etc.

COMPDS: boðsmaðr, boðsváttr, boðsvitni.

1) word;

ef maðr mælir nökkuru orði í mót, if a man speaks a word against it;

segja í sínu orði hvárt, to say one thing in one breath and another in the next;

taka til orða, to begin to speak;

kveða at orði, to say, utter;

hafa við orð, to hint at;

vel orði farinn, well-spoken, eloquent;

fornkveðit orð, an old saw;

2) word, repute, report (gott, illt orð);

fyrir orðs sakir, because of what people might say;

leggja e-t til orðs, to talk about;

þótt okkr sé þat til orðs lagit, although we are blamed for it;

3) message (senda, gøra e-m orð).

* * *

n. [Ulf. waurd = λόγος, ρημα; a word common to all Teut. languages, old and mod.; cp. also Lat. verbum]:—a word. In the earliest usage, as in Old Engl., every sentence, clause, or saw is called a word, cp. Germ. sprüch-wort; an address or a reply is ‘a word,’ cp. Germ. ant-wort; the grammatical notion (Lat. vox, verbum) is later and derived; hann skyldi hafa þau þrjú orð í framburði sínum, þat it fyrsta orð, ‘at allir menn skyldu Kristnir vera;’ þat annat ‘at úheilög skyldi vera hof öll ok skurðgoð;’ þat var it þriðja orð, ‘at fjörbaugsgarð skyldi varða blót öll, ef váttnæm yrði,’ Fms. ii. 237; þau eru orð þrjú er skóggang varða öll, ef maðr kallar mann ragan eðr stroðinn eðr sorðinn, enda á maðr vígt í gegn þeim orðum þremr, Grág. ii. 147; orð mér af orði orðs leitaði verk mér af verki verks leitaði, Hm. 142: the saw, ferr orð ef um munn líðr, Þorst. Síðu H., Vápn. 15; ef maðr mælir nokkuru orði í mót, if he says a word against it, Nj. 216; trúa öngu orði því er ek segi, 265; vil eg eiga leiðrétting orða minna, 132; cp. the saying, allir eiga leiðrétting orða sinna: satt orð, Fms. vii. (in a verse); sinna þrimr orðum við e-n, to exchange three words with a person, Hm. 126; mæla mörgum orðum, 104; skilin orð, 135; spyrja einu orði, Fms. vi. (in a verse); fá orð, a few words; góð orð good words; íll orð, bad language; hálft orð, in the phrase, eg vildi tala hálft orð við þig (half a word, i. e. a few words), lofa e-n í hverju orði; lasta hann í hverju orði; í einu orði, in one word; segja í sínu orði hvárt, to say one thing in one breath and another in the next, Nj. 261; auka tekið orð; orð eptir orð, word for word, Dipl. iii. 11; taka til orða orðs, to begin to speak, Nj. 122, 230; kveða at orði, to say, utter, 233, 238; hafa við orð, to hint at, 160; hafa þat orð á, to give out, Fms. vii. 285; göra orð á e-u, to notice, Nj. 197; vel orði farinn, well spoken, eloquent, Fms. xi. 193, Ld. 122; varð þeim mjök at orðum, they came to high words, Nj. 27 (sundr-orða, and-orða):—allit., orð ok verk (orig. vord ok verk), words and work, Grág. i. 162, ii. 336; fullréttis-orð, 147; fornkveðit orð, an old saw, Eg. 520; Heilög orð, holy words, Grág. i. 76; fá sér e-ð til orða, to notice, to resent; eg vil ekki fá mér það til orða, Vídal. ii. 41.

2. vísu-orð, a verse line, the eighth part of a strophe, Edda (Ht.); átta menn yrki alla vísu, ok yrki eitt orð hverr þeirra, if eight persons make a strophe, each of them making a ‘word,’ of a libel, Grág. ii. 152; ef maðr yrkir tvau orð en annarr önnur tvau ok ráða þeir báðir samt um ok varðar skóggang hvárum-tveggja, 148 (of a libel); síðan kváðu þær vísu þessa, ok kvað sitt orð hver, Sturl. ii. 9.

3. gramm. a word, verb; sögn er inn minnsti hluti samansetts máls, sú sögn er af alþyðu kölluð orð, Skálda 180; nafn ok orð, noun and verb, id.; viðr-orð, adverb, id.; þóat þat orð sé í tvau samstöfur deilt, 164.

II. metaph. and special usages:

1. word, fame, report; gott orð, good report, Fs. 17, Nj. 16; þar féll hann fyrir Barða, ok hafði gott orð, Ísl. ii. 366; íllt orð, evil report, Fms. vii. 59; lék hit sama orð á, Fs. 75; er þat hætt við orði, it will give rise to evil report. Band. 12 new Ed.; fyrir orðs sakir, for report’s sake, because of what people say, Nj. 6; þótt okkr sé þat til orðs lagit, although we are blamed for it, 246; þat lagði Skamkell mér til orðs, 85; aðrir leggja þeim þetta til orðs, Gísl. 84; en mér er þat lítt at skapi at hón hljóti af þér nökkut orð, Fbr. 30 new Ed.

2. a message; senda, göra e-m orð, Eg. 19, 26, 742, Nj. 163: a word, reply, sendimaðr sagði honum orð Úlfs, 160: a request, entreaty, ef þú vill ekki göra fyrir mín orð, 88; hann hefr upp orð sin ok biðr hennar, Eg. 26 (bónorð).

3. as a law phrase, an indictment, summons; enda á hann orði at ráða við hinn er við tekr, the receiver has the right of indictment or summoning, Grág. i. 334; hann á kost at sækja þann er hann vill um ok ráða sjálfr orði, 401; ok á sá orði um at ráða er eggver á, ii. 307; ok á þá hinn orði at ráða um við hann er fé þat átti, 309: orð ok særi, words and oaths, Vsp. 30:—a word, verdict, vote, or the like, kveðja búa allra þeirra orða, er hann skylda lög til um at skilja, Grág. i. 369, Nj. 238; sækja orð (vote) lögréttumanns til búðar, Grág. 1. 9; þá skal sækjandi bera fram vætti þat er nefnt var at orðum biskups, þá er hann lofaði fjár-heimting, 377.

III. bón-orð, wooing; heit-orð, lof-orð, a promise; dóms-orð, a sentence; vátt-orð, testimony; urðar-orð, the ‘weird’s word,’ fate, Fsm. May there not be some etymological connection between ‘word’ and ‘weird,’ Icel. orð and urðr, qs. word, wurðr? the notion of weird, doom prevails in compds, as ban-orð, dauða-orð, = death-weird, fate; other compds denote state, condition, as in leg-orð, vit-orð, = Ulf. wit-ods; goð-orð, priesthood; met-orð, rank; gjaf-orð, marriage, being given away.

B. COMPDS: orðaatvik, orðaákast, orðabelgr, orðabók, orðadráttr, orðafar, orðafjöldi, orðaframburðr, orðaframkast, orðafullting, orðfyndni, orðaglæsur, orðagnótt, orðagrein, orðahagr, orðahald, orðahendingar, orðheppinn, orðahjaldr, orðahnippingar, orðhof, orðskviðr, orðskviðaháttr, orðakvöð, orðalag, orðlagðr, orðalauss, orðaleiðing, orðalengd, orðlengja, orðamaðr, orðreyrr, orðarómr, orðræmðr, orðasafn, orðasamr, orðasemi, orðaskak, orðaskil, orðaskipan, orðaskipti, orðaskortr, orðaskrap, orðaskrum, orðastaðr, orðstafir, orðasveimr, orðsvif, orðatiltekja, orðatiltæki, orðstírr.

* * *

(sný; snøra or snera; snúinn), v.

1) to turn, with dat.;

snýr jarl þangat herinum, the earl turns his host thither;

snúa úfriði á hendr e-m, to begin hostilities against one;

snúa aptr ferð sinni, to turn back;

2) to turn, go;

sneru þeir þá yfir ána, then they went across the river;

þeir snerú í móti þeim ok börðust við þá, they turned against them and fought with them;

snúa aptr, to turn back;

snúa brott, to go away (maðrinn sneri þá brott);

3) to change, alter (hann sneri síðan nafni sínu);

snúa skapi sínu, to change one’s mind;

4) to turn, twist, twine (snúa vönd í hárit);

5) to translate (snúa Látinu-bréfinu í norrœnu);

6) impers., snýr e-u, it is turned (snøri þá mannfalli í lið Kirjala); it changes (brátt sneri fjáærhaginum fyrir Teiti, er G. var í brottu);

7) with preps.,

snúa at e-m, to turn on one;

snúm vér nú at þeim, let us turn upon them;

snúa at brúðhlaupi, to prepare for;

halt svá hendi yfir honum, at øngri hefnd sé til hans snúit, protect him so that no vengeance may befall him;

snúa e-u til leiðar, to bring about;

skiptir mik miklu, hversu þú vilt til snúa, what turn thou wilt take;

snúa e-u um, to turn upside down, upset (um snýr þú öllum, sætunum); to change completely (hón kvaðst hafa ætlat at snúa þar um lands-lagi öllu);

snúa undan, draw back, retreat, flee (en er Baglar sá þat, þá sneru þeir undan);

8) refl., snúast.

* * *

pres. sný, snýr (snýrðu), snýr; plur. snúm, snúit, snúa: pret. snöri, sneri (also spelt sneyri); subj. snöri and sneri: imperat. snú, snúðú: part. snúinn: [Ulf. sniwan; Dan. snoe.]

A. To turn, with dat.; sný ek hennar öllum sefa, Hm. 162; ek fékk snúit mínum hesti, Fms. ix. 382; himininn snýr sólu frá austri til vestrs. Rb. 474; hón lét hann mala ok s. kvern, Fas. ii. 377; þeir snúa skipum sínum ok láta framstafna horfa frá landi, Fms. xi. 101; Baglar vildu snúa Rauðsúðinni, viii. 378; hann hafði snúit út skinnunum, vii. 34; snýr jarl þangat herinum, Nj. 127; komask fyrir þá ok snúa þeim aptr, Al. 30: snúa umb öllu því er í er húsinu, Greg. 33; um snýr þú ( to turn up and down) öllum sæmdunum, Ölk. 37; snúa sínu ráði áleiðis með sæmd, to proceed well, take a good turn, Fms. vii. 21; mikit (better miklu) þótti mér þeir þá hafa snúit til leiðar, Edda i. 52; s. máli til sættar, Fms. x. 413; þá snýrðu öllum vanda á hendr mér, Nj. 215; sný ek þessu niði á hönd Eiríki, Eg. 389; at öngri hefnd sé til hans snúit, Nj. 266; snúa vináttu sinni til e-s, Fms. x. 51; s. úfriði á hendr e-m, to turn upon a person, begin hostilities, ix. 436; s. e-m til samþykkis við sik, vii. 307; snúa at brullaupi, to prepare for, Ld. 70, Fms. x. 105; s. til seyðis, Edda; nú skiptir miklu hversu þú vilt til snúa, what turn wilt thon take? Gísl. 58; snúa aptr ferð sinni, to turn back, Fms. vi. 89.

2. to turn on a journey; göra þá ráð sitt, hvert hann sneyri (subj.) þaðan, … snéri konungr þá með þat lið austr, Fms. v. 24: snúa aptr, to turn back; þeir snéru aptr til Kvenlands, Eg. 59, Fms. vii. 289, viii. 378; at þeir snöri (subj.) heimleiðis … vildu þeir við þetta heim snúa, Rb. 261; sneyru þau suðr, Landn. 77; skipin snéru hér ok hvar undir nesit, Fms. ix. 314; snöri hann þá frá, Stj. 401; þá snéru þeir undan, drew back, Fms. ix. 216; snúm at þeim, let us turn upon them, Nj. 245; snéri hann þá í móti honum, 8; hann snýr í móti honum, 125; sólin snýr um jörðina, turns (passes) round the earth, Rb. 488.

3. to change, alter; hann snéri siðan namni sínu, Fms. ix. 272; nú skulu vit snúa vísum þeim er mest eru ákveðin orð, v. 173; s. skapi sínu, Fas. i. 339; snúa þingboði í herör, Hkr. i. 270: sneri hón því í villu er hann hafði mælt, Nj. 161; sneri hann manns-líki á sik, 623. 35: to turn, translate, snúa Látinu-bréfinu í Norrænu, Bs. i. (Laur. S.); Rodbert ábóti sneri ok Hakon konungr … lét snúa þessi Norrænu-bók, El; snúa þeim lögum í Norrænu. K. Á. 122; s. ór Franzeizu í Norrænu, Art.

II. to turn, twist, absol.; fá, mér leppa tvá ór hári-þínu, ok snúit þit móðir mín saman til boga-strengs mér, Nj. 114: with, acc., lét hann snúa hinu ramligustu blýbönd, Fb. i. 564; vóru snúin þar fyrir speld, a shutter for the window, Nj. 114; var vöndr snúinn í hár þeim, Fms. xi. 147; snúa e-n undir, to throw down by a turn or twist, in wrestling, 656 B. 9: so also, snúa e-n niðr, to throw down, Stj. 346; harð-snúinn, hard-twisted; margsnúinn, many-twisted, cp. snúðr, snúðigr; snúa vélar ok svik, to twist, contrive, Sks. 349.

III. impers. it is turned; þá. snéri um sæti því, it was upset, Sks. 110 B: acc., þá snéri um höll konungsins ok öll önnur hús, 648 B, less correct; henni snýr frá austri til vestrs, Rb. 480; snéri þá mannfalli í lið Kirjála, Eg. 59; sneri mannfalli á hendr Ribbungum, Fms. ix. 313; brátt sneri fjárhaginum fyrir Teiti, Sturl. i. 131 C; ef konur hengja klæði út … en ef um snýr, if they be turned up and down, N. G. L. i. 349.

B. Reflex. to turn oneself; hafði Gunnarr snúizk í hauginum, Nj. 118; snerisk hann á hæli, 253; allir Þrændir snérusk til hans, Fms. i. 55.

2. snérisk hann suðr aptr, he returned, Fms. xi. 417; snýsk Jörmungandr í jötunmóði, Vsp.: en þegar eptir snýsk fram Viðarr, W. comes forth, Edda i. 192; snerisk sá maðr fyrir honum inn í höllina, wheeled round into the hall, Edda 34; snúask undan, Nj. 129; snúask at e-m, í móti e-m, við e-m, to turn upon, face about, to meet an attack or the like, 84, 115, 129. Eg. 380, 583, passim: snúask um, to turn up and down; snýsk jörðin um fyrir sjónum þeirra. Fms. i. 9; snúask í hring, to spin round, rotate, Rb. 100; svá snerisk ( it turned out so) at þér kómusk í engan lífs-háska, Eg. 45; þá snýsk veðrátta á inn hægra veg, Rb. 100; vatnið snýsk til loptsins svá, sem þat þynnisk, Stj.; þó er líkast hann snúisk til várrar ættar um vinfengit, Nj. 38; snúask til leiðar, to turn towards the right, Fms. vii. 136; snúask til hlýðni við e-n, i. 232; þú neitaðir Guði ok snérisk aptr ( returnest to sin), … þú tókt við skírn ok snérisk til Guðs, Hom. 151: vér snörumk frá Skapara órum, turned away from our Maker, Greg. 38; at þeir snúisk ok fram heilsu anda sinna, 623. 26; snérisk allr lyðr í sút ok sorg, Stj.: pass., snúask um, s. niðr, he turned up and down, Sks. 110 B.

II. part., for snúandi, Bs. i. 139, l. 28, read suiuandi, i. e. svífandi.

2. past part. snúinn, turning to, bent on; snúinn til fégirni, Fms. v. 35; snúinn til vináttu við e-n, xi. 350; lýðr s. Guði til handa, 656 B. 8; konungr var mjök snúinn á þat at sigla til Írlands, enn menn hans löttu, Fms. x. 142, v. l.

(gen. dags, dat. degi; pl. dagar), m.

1) day;

at kveldi skal dag leyfa, at eventide shall the day be praised;

dagr kemr upp í austri, sezt í vestri, the day rises in the east, sets in the west;

öndverðr dagr, the early day, forenoon;

miðr dagr, midday;

hallandi dagr, declining day;

at kveldi dags, síð dags, late in the day;

sannr sem dagr, true as day;

í dag, today;

á (or um) daginn, during the day;

sama dags, the same day;

annan dag, the next day;

annars dag, another day;

hindra dags, the day after, tomorrow;

dag frá degi, hvern dag frá öðrum, from day to day;

dag eptir dag, day after day;

nótt ok dag, night and day;

dögunum optar, more times than there are days, over and over again;

á deyjanda degi, on one’s death-day;

2) pl., days, times;

ef aðrir dagar (better days) koma;

góðir dagar, happy days;

3) esp. pl., lifetime;

á dögum e-s, um daga e-s, in the days of, during or in the reign of;

eptir minn dag, when I am dead (gaf honum alla sína eign eptir sinn dag);

mátti hann eigi lengr gefa en um sína dagi, than for his lifetime;

ráða (taka) e-n af dögum, to put to death.

* * *

m., irreg. dat. degi, pl. dagar: [the kindred word dœgr with a vowel change from ó (dóg) indicates a lost root verb analogous to ala, ól, cp. dalr and dælir; this word is common to all Teutonic dialects; Goth. dags; A. S. dag; Engl. day; Swed.-Dan. dag; Germ. tag; the Lat. dies seems to be identical, although no interchange has taken place]

I. a day; in different senses:

1. the natural day:—sayings referring to the day, at kveldi skal dag leyfa, at eventide shall the day be praised, Hm. 80 ; allir dagar eiga kveld um síðir; mörg eru dags augu, vide auga; enginn dagr til enda tryggr, no day can be trusted till its end; allr dagr til stefnu, Grág. i. 395, 443, is a law phrase,—for summoning was lawful only if performed during the day; this phrase is also used metaph. = ‘plenty of time’ or the like: popular phrases as to the daylight are many—dagr rennr, or rennr upp, and kemr upp, the day rises, Bm. 1; dagr í austri, day in the east, where the daylight first appears; dagsbrún, ‘day’s brow,’ is the first streak of daylight, the metaphor taken from the human face; lysir af degi, it brightens from the day, i. e. daylight is appearing; dagr ljómar, the day gleams; fyrir dag, before day; móti degi, undir dag, about daybreak; komið at degi, id., Fms. viii. 398; dagr á lopti, day in the sky; árla, snemma dags, early in the morning, Pass. 15. 17; dagr um allt lopt, etc.; albjartr dagr, hábjartr d., full day, broad daylight; hæstr dagr, high day; önd-verðr d., the early day = forenoon, Am. 50; miðr dagr, midday, Grág. i. 413, 446, Sks. 217, 219; áliðinn dagr, late in the day, Fas. i. 313; hallandi dagr, declining day; at kveldi dags, síð dags, late in the day, Fms. i. 69. In the evening the day is said to set, hence dag-sett, dag-setr, and dagr setzt; in tales, ghosts and spirits come out with nightfall, but dare not face the day; singing merry songs after nightfall is not safe, það kallast ekki Kristnum leyft að kveða þegar dagsett er, a ditty; Syrpuvers er mestr galdr er í fólginn, ok eigi er lofat at kveða eptir dagsetr, Fas. iii. 206, Ísl. Þjóðs. ii. 7, 8: the daylight is symbolical of what is true or clear as day, hence the word dagsanna, or satt sem dagr, q. v.

2. of different days; í dag, to-day, Grág. i. 16, 18, Nj. 36, Ld. 76, Fms. vi. 151; í gær-dag, yesterday; í fyrra dag, the day before yesterday, Háv. 50; í hinni-fyrra dag, the third day; annars dags, Vígl. 23, Pass. 50. I; hindra dags, the hinder day, the day after to-morrow, Hm. 109; dag eptir dag, day after day, Hkr. ii. 313; dag frá degi, from day to day, Fms. ii. 230; hvern dag frá öðrum, id., Fms. viii. 182; annan dag frá öðrum. id., Eg. 277; um daginn, during the day; á dögunum. the other day; nótt ok dag, night and day; liðlangan dag, the ‘life-long’ day; dögunum optar, more times than there are days, i. e. over and over again, Fms. x. 433; á deyjanda degi, on one’s day of death, Grág. i. 402.

β. regu-dagr, a rainy day: sólskins-dagr, a sunny day; sumar-dagr, a summer day; vetrar-dagr, a winter day; hátíðis-dagr, a feast day; fegins-dagr, a day of joy; dóms-dagr, the day of doom, judgment day, Gl. 82, Fms. viii. 98; hamingju-dagr, heilla-dagr, a day of happiness; gleði-dagr, id.; brúðkaups-dagr, bridal-day; burðar-dagr, a birthday.

3. in pl. days in the sense of times; aðrir dagar, Fms. i. 216; ek ætlaða ekki at þessir dagar mundu verða, sem nú eru orðnir, Nj. 171; góðir dagar, happy days, Fms. xi. 286, 270; sjá aldrei glaðan dag (sing.), never to see glad days.

β. á e-s dögum, um e-s daga eptir e-s daga, esp. of the lifetime or reign of kings, Fms.; but in Icel. also used of the lögsögumaðr, Jb. repeatedly; vera á dögum, to be alive; eptir minn dag, ‘after my day,’ i. e. when I am dead.

γ. calendar days, e. g. Hvíta-dagar, the White days, i. e. Whitsuntide; Hunda-dagar, the Dog days; Banda-dagr, Vincula Petri; Höfuð-dagr, Decap. Johannis; Geisla-dagr, Epiphany; Imbru-dagar, Ember days; Gang-dagar, ‘Ganging days,’ Rogation days; Dýri-dagr, Corpus Christi; etc.

4. of the week-days; the old names being Sunnu-d. or Drottins-d., Mána-d., Týs-d., Öðins-d., Þórs-d., Frjá-d., Laugar-d. or Þvátt-d. It is hard to understand how the Icel. should be the one Teut. people that have disused the old names of the week-days; but so it was, vide Jóns S. ch. 24; fyrir bauð hann at eigna daga vitrum mönnum heiðnum, svá sem at kalla Týrsdag Óðinsdag, eðr Þórsdag, ok svá um alla vikudaga, etc., Bs. i. 237, cp. 165. Thus bishop John (died A. D. 1121) caused them to name the days as the church does (Feria sccunda, etc.); viz. Þriði-d. or Þriðju-d., Third-day = Tuesday, Rb. 44, K. Þ. K. 100, Ísl. ii. 345; Fimti-d., Fifth-day—Thursday, Rb. 42, Grág. i. 146, 464, 372, ii. 248, Nj. 274; Föstu-d., Fast-day = Friday; Miðviku-d., Midweek-day = Wednesday, was borrowed from the Germ. Mittwoch; throughout the 12th and 13th centuries, however, the old and new names were used indiscriminately. The question arises whether even the old names were not imported from abroad (England); certainly the Icel. of heathen times did not reckon by weeks; even the word week (vika) is probably of eccl. Latin origin (vices, recurrences). It is curious that the Scandinavian form of Friday, old Icel. Frjádagr, mod. Swed.-Dan. Fredag, is A. S. in form; ‘Frjá-,’ ‘Fre-,’ can hardly be explained but from A. S. Freâ-, and would be an irregular transition from the Norse form Frey. The transition of ja into mod. Swed.-Dan. e is quite regular, whereas Icel. ey (in Frey) would require the mod. Swed.-Dan. ö or u sound. Names of weekdays are only mentioned in Icel. poems of the 11th century (Arnór, Sighvat); but at the time of bishop John the reckoning by weeks was probably not fully established, and the names of the days were still new to the people. 5. the day is in Icel. divided according to the position of the sun above the horizon; these fixed traditional marks are called dags-mörk, day-marks, and are substitutes for the hours of modern times, viz. ris-mál or miðr-morgun, dag-mál, há-degi, mið-degi or mið-mundi, nón, miðr-aptan, nátt-mál, vide these words. The middle point of two day-marks is called jafn-nærri-báðum, in modern pronunciation jöfnu-báðu, equally-near-both, the day-marks following in the genitive; thus in Icel. a man asks, hvað er fram orðið, what is the time? and the reply is, jöfnubáðu miðsmorguns og dagmála, half-way between mid-morning and day-meal, or stund til (to) dagmála; hallandi dagmál, or stund af ( past) dagmálum; jöfnu-báðu hádegis og dagmúla, about ten or half-past ten o’clock, etc. Those day-marks are traditional in every farm, and many of them no doubt date from the earliest settling of the country. Respecting the division of the day, vide Pál Vídal. s. v. Allr dagr til stefnu, Finnus Johann., Horologium Island., Eyktamörk Íslenzk (published at the end of the Rb.), and a recent essay of Finn Magnusson.

II. denoting a term, but only in compounds, dagi, a, m., where the weak form is used, cp. ein-dagi, mál-dagi, bar-dagi, skil-dagi.

III. jis a pr. name, Dagr, (freq.); in this sense the dat. is Dag, not Degi, cp. Óðinn léði Dag (dat.) geirs síns, Sæm. 114.

COMPDS: dagatal, dagsbrun, dagshelgi, dagsljós, dagsmark, dagsmegin, dagsmunr.

(heit; hét, hétum; heitinn), v.

1) to call give a name to;

Grímni mik hétu, they called me G.;

heitinn eptir e-m, called (named) after one;

2) to call on one;

heita e-n á brott, to call on one to be gone, bid one go (heitit mik héðan);

heita á e-n, to exhort one (in battle);

to invoke (heita á hinn heilaga Ólaf);

heita á e-n til e-s, to invoke (appeal to) one for a thing (hann hét á Þór til fulltings);

3) intrans., the pres. ‘heiti’ (not ‘heit’), to be hight, be called;

Óðinn ek, nú heiti, now I am called Odin;

Ólafr heiti ek, my name is O.;

Úlfr hét maðr, there was a man, whose name was U.;

bœr heitir á Bakka (at búrfelli), there is a farm called B.;

heita (to be reckoned) frjáls maðr, hvers manns níðingr;

4) with dat. to promise (heita e-m e-u);

mantu, hverju þú hézt mér, do you remember what you promised me?

heita e-m hörðu, to threaten one;

Bárði var heitit meyjunni, the maid was promised to B.;

5) refl., heitast, to vow, plight one’s faith (þeir hétust reka Hákon ór landi);

heitast e-m, to vow one’s person to one (heitast hinum heilaga Ólafi konungi);

to be betrothed to one.

(heitta, heittr), v.

1) to heat (heita spjót í eldi);

2) to brew (heita mungát, heita öl).

f. brewing (cf. ölheita).

* * *

pres. heit, heitr, and in A. II. heiti, heitir (bisyllabic), in mod. usage heiti through all significations; pret. hét, hétu, 2nd pers. hézt; part. heitinn.

A. [Ulf. haitan = καλειν; A. S. hâtan; Old Engl. hight, pret. hot; O. H. G. haizan; Germ. heissen; Swed. heta; Dan. hede]:

I. trans. with acc. to call, give name to; hve þik hétu hjú? Fsm. 47; Urð hétu eina, Vsp. 20; Heiði hana hétu, 25; Grímni mik hétu, Gm. 49; hve þik heitir halr, Hkv. Hjörv. 14; Hnikar hétu mik, Skv. 2. 18; hétu Þræl, Rm. 8; hétu Erna (Ernu?), 36: the naming of infants was in the heathen age accompanied by a kind of baptism (ausa vatni), vide ausa, p. 35.

2. metaph. to call on one; in the phrase, heita e-n á brott, to turn one out, call on one to be gone; þá er maðr á brott heitinn ef honum er eigi deildr matr at málum, Grág. i. 149; Vermundr hét hann á brott ok kvað hann eigi þar lengr vera skyldu, Sturl. ii. 230; so also, ef bóndi heitr griðmann sinn af vist foráttalaust, Grág. i. 157; eða heitið mik héðan, Ls. 7; ek var heitinn út ( turned out) fjórum sinnum, Sighvat:—with prep., heita á e-n, to call upon one (for help); hón hét á konur at skilja þá, Landn. 49: to exhort one (in battle), hét á Hólmrygi, Hkm. 2; Úlfr hét á oss, Hkr. iii. (in a verse); Gísli spratt upp skjótt ok heitr á menn sína, at skýli, Gísl. 22: to invoke one (a god, saint), hann trúði á Krist, en hét á Þór til sjófara ok harðræða, Landn. 206; hann heitr nú á fulltrúa sína Þorgerði ok Irpu, Fb. i. 213; ef ek heit á guð minn, Mar.; á Guð skal heita til góðra hluta, Sól. 4.

3. part. pass. hight, called; sú gjöf var heitin gulli betri, Ad. 9; löskr mun hann æ heitinn, Am. 57, Fms. vi. 39 (in a verse); sá maðr mun eigi ílla heitinn ( will not get a bad report) í atferð sinni, Sks. 55 new Ed.

β. heitinn, the late, of one dead; eptir Odd heitinn föður sinn, Dipl. iv. 13; Salgerðr h., the late S., Vm. 37: very freq. in mod. usage, hann Jón heitinn, hún Guðrún heitin, etc.

II. absol. or intrans., in which case pres. bisyllabic heiti (not heit), to be hight, be called, as in Goth. the pass. of haitan; Andvari ek heiti, A. am í hight, Skv. 2. 2; Ólafr heiti ek, Fms. x. 226; ek heiti Ari, Íb. (fine); Jósu vatni, Jarl létu heita, Rm. 31; Óðinn ek nú heiti, Yggr ek áðan hét, Gm. 54; Gangráðr ek heiti, Vþm. 8; Ask veit ek standa, heitir Yggdrasill, Vsp. 19: esp. freq. in an hist. style in introducing a person for the first time, Mörðr hét maðr, hann átti dóttur eina er Unnr hét, móðir hennar hét Þorgerðr, Rútr hét bróðir hans, Nj. 1, 2; þau áttu eptir dóttur er Þuríðr hét, hinn elzti son Bjarnar hét Grímkell, Ísl. ii. 4; Oddr hét maðr, son Önundar breiðskeggs, hann átti þá konu er Jórunn hét; annarr son þeirra hét Þóroddr en annarr Þorvaldr, Þuriðr hét dóttir Odds en önnur Jófriðr, 121, 122; Þorsteinn hét maðr, hann var Egilsson, en Ásgerðr hét móðir Þorsteins, 189; þau gátu son, ok var vatni ausinn ok hét Þórólfr, 146, etc.; and in endless instances answering to Engl. there was a man, and his name was ( he was hight) so and so. The ancients said, hve (or hversu) heitir þú, ‘how’ art thou named? Germ. wie heisst du? thus, hve þú heitir? hve þik kalla konir? answer, Atli ek heiti, and hve þú heitir, hála nágráðug? Hrímgerðr ek heiti, Hkv. Hjörv. 14–17; hve sú jörð heitir, hve sá himinn heitir, hversu máni heitir, hve sjá sól heitir, etc., Alm. 10, 12, 14, 16, 18, 20, 22, 24, 26, 28, 30, 32, 34, Vþm. 11, 13, 15, 17; the northern Icelanders still say, hvers’ (i. e. hversu) heitir maðrinn, sælir verið þér, hvörs’ heitir maðrinn? answer, Hrólfr heitir hann, Asgrímsson að norðan, Sig. Pétr. in Hrólfr (a play), p. 4: in mod. usage, hvat ( what) heitir þú? hvað heitir þú? Eg heiti Jón, Stef. Ól.: the same phrase occurs now and then in old writers, hvat heitir bær sjá? Ld. 234; hvat heitir hón? Helga heitir hón, Ísl. ii. 201 (Cod. Holm. hvart = hversu?): as also in the poem Fsm. (but only preserved in paper MSS.) 9, 11, 13, 19, 23, 31, 35, 37; but hve, 46, 47.

β. of places, often with dat. and prep. of the place; á þeim bæ er á Brjámslæk heitir, Bs. i. 379; land pat er í Hvammi heitir, Gísl. 121; bær hans hét á Stokkum, Fb. iii. 324; á þeim bæ er at Hóli heitir, Hrafn. 5; ok því heitir þat síðan í Geitdal, 3; bær heitir á Bakka, á Meðalhúsum, at Búrfelli, á Auðúlfsstöðum, at Svínavatni, í Vestrhópi, í Sléttadal, Ísl. ii. 322–325.

2. to be called, reckoned so and so; þá heitir hón sönn at sök, then she stands convicted, N. G. L. i. 351; þú skalt frá þessum degi frjáls maðr heita, Ld. 50; heit hvers manns níðingr ella, Nj. 176; heldr en h. kotkarl, eigi er þat nafn fyrir-lítanda, at heita húskarlar konungs, Sks. 270; sá er vill heitinn horskr, Hm. 61.

3. reflex., hétomc, to name oneself or to be called; hétomc Grímnir, hétomc Gangleri, einu nafni hétomc aldregi, hétomc Þundr fyrir þat, Gm. 46, 48, 54.

B. With dat., [cp. Goth. fauraga heitan; A. S. hâtan, pret. het; Germ. verheissen]:—to promise, with dat. both of the person and thing, or the thing in infin., or absol.; heita hörðu, to threaten, Am. 78; h. góðu, Sól.; h. bölvi, Hdl. 49; afarkostum, Fms. i. 75; hann heitr þeim þar í mót fornum lögum, Ó. H. 35; engu heit ek um þat, 167; mantú nokkut hverju þú hézt mér í fyrra, Anal. 190; at lítið mark sé at, hverju þú heitr, Fms. vii. 120; fyrir þau hin fögru fyrirheit er þú hézt þeim manni, er bana-maðr hans yrði—þat skal ek efna sem ek hét þar um, i. 217; kom Þorsteinn þar, sem hann hafði heitið, as he had promised, 72; þú munt göra okkr slíka sæmd sem þú hefir heitið, Nj. 5; Njáll hét at fara, 49.

II. to make a vow, the vow in dat., the god or person invoked with prep. and acc. (h. á e-n), cp. A. above; þat sýndisk mönnum ráð á samkomunni, at h. til verðr-bata, en um þat urðu menn varla ásáttir hverju heita skyldi, vill Ljótr því láta h. at gefa til hofs, en bera út börn en drepa gamal-menni, Rd. 248; þá heitr Ingimundr prestr at bóka-kista hans skyldi á land koma ok bækr, Bs. i. 424; ok skyldu menn taka at heita, þeir hétu at gefa …, 483; hét Haraldr því til sigrs sér, at hann skyldi taka skírn, Fms. i. 107; eptir þat hét hón miklum fégjöfum á hinn helga Jón biskup, Bs. i. 201 and passim, esp. in the Miracle-books.

III. reflex. and pass. to plight oneself, be betrothed; þá sá hón þat at ráði ok með henni vinir hennar at heitask Þórólfi, Eg. 36; þeim hétumk þá þjóðkonungi, Skv. 3. 36: to betroth, varkat ek heima þá er (hón) þér heitin var, when she (the bride) was given to thee, Alm. 4; kom svá, at Bárði var heitið meyjunni, that the maid was betrothed to B., Eg. 26.

2. to vow, plight one’s faith; þeir hétusk reka Hákon ór landi, Jd.: to vow one’s person to one, at hann heitisk hinum heilaga Ólafi konungi, Hkr. iii. 288: to bind oneself, þá menn er honum höfðu heitisk til föruneytis, Fms. vii. 204.

* * *

1) where, in or at what place (h. vartu í nótt, eða h. er þitt heimili?); h. skulu vit á leita? where shall we search?;

2) where, to what place, whither (sé ek nú, h. sök horfir);

3) anywhere; hér framarr en h. annars staðar, here more than anywhere else;

4) in each place (urðu þrjú þing í hverjum fjórðungi ok skyldu þingnautar eiga hvar saksóknir saman); hér ok h., here and there, now here now there; víðast h., in most places, in most instances; h. sem, wherever (h. sem hann fór);

5) ever so, very; h. fjarri, ever so far, very far Off (ek ligg einn í húsi ok kerling mín, en h. fjarri öðrum mönnum); víðara h., ever so much farther (um allt Hálogaland ok þó víðara h.); h. meiri, ever more, much more (ek skal þó h. meiri stund á leggja).

* * *

adv. interrog. and indef., [Ulf. hwar = που; A. S. hwær; Old Scot. qubar; Engl. where; Germ. wo; Dan. hvor]:

I. interrog. where? direct and indirect; in endless instances indirect after the verbs vita, sjá, heyra spyrja…, hvar, to know, see, hear, ask…, Vsp. 5, 22, Hm. i, Ýt., Höfuðl. 3; kveða á, hvar koma skal, Grág. i. 46; hvar við skyldi auka, Ib. 5; þeir fundu hvar upp var rekin kista Kveldúlfs, Eg. 129 and prose passim.

β. followed by a subj., hvar viti? hvar hafi? hvar muni? Lex. Poët.

γ. with a prep.; hvar skulum vit á leita, where shall we go and seek? Nj. 3; greina hvar þetta heyrir til, whereto, Fms. ii. 260.

2. with the notion of whither; eigi vitum ver hvar hann for, N. G. L. i. 218; hvar hann skyldi stefna, Fas. iii. 543; sé ek nú hvar sök horfir, Hrafn. 11.

3. with particles; hvar fyrir? wherefore? why? Fms. iv. 47; þeir spyrja, hvar til þessi svör skulu koma, i. 3, passim; hvar kvómu feðr okkrir þess (staðar understood) at…, hvar nema alls hvergi, Ísl. ii. 236; hvar landa ertu þess faeddr, where in the world art thou born? Lat. ubi terrarum? Fas. ii. 534.

II. indef. anywhere; allir hlutir verða bjartari á glerinu í sólskini en hvar annarstaðar, Hom. 128; hér eru vötn verri en hvar annarstadar, Stj. 609; hér framar enn hvar annarstaðar, Fb. i. 236.

2. in each place; urðu þrjú þing í hverjum fjórðungi ok skyldu þingu-nautar eiga hvar ( in each) saksóknir saman, Íb. 9; Duná ( Danube) kemr í sjau stöðum mikil hvar (IB seven arms, each of which is great) saman í sjó, Rb.; turturar eru fair hvar saman, Hom. 65.

3. hvar sem, hvar es, and in old MSS. and poems contracted hvars, wheresoever; hvar sem hann for, hvar sem þeir kvámu, Fms. i. 62, vii. 21: with a local genitive, hvar lands er kom, wherever he came, Ód. 8; hvar þess er ( wheresoever that) maðr hefir þann eið unninn, Grág. i. 56; hvar landa sem þú ert, Fs. 23; hvar þess er aðrir taka fyrst arf, 191; hvar helzt, id., Hom. 155.

4. hér ok hvar, here and there, now here now there, Nj. 142, Fms. i. 136, vii. 294, 301, 324, viii. 61, ix. 362, Sks. 566; víða hvar, far and wide, in many places; víðast hvar, in most places, in most instances, Skald. H. 3. 42, freq. in mod. usage.

5. ever so, very; hvar fjarri, ever so far, very far off; en þegar er Arnljótr laust við geislinum þá var hann hvarr fjarri þeim, Ó. H. 153; honum kastaði mjök upp or húsunum svá hátt at hvar fjarri kom niðr, Sturl. i. 161 C, Orkn. 114; hann laust hann svá mikit högg at hann kom hvar fjarri niðr, El. 100; hugr þinn er mér h. fjarri, Stj. 417, Hom. (St.) 43: with a compar., um allt Hálogaland ok þó víðara hvar, in all H. and ever so much farther, Fas. ii. 504; hvar meiri, evermore; ek skal þó hvar meiri stund ( with ever more zeal) á leggja hennar mál en ek ætlaða, Fms. x. 106.

III. relat. only in later writers, Dipl. v. 3, Mar. passim; hvar til (whereunto, to which) Bjarni bauð ekki fremr en áðr, Dipl. iii. 11.

B. In COMPDS, intens. = ever, mostly in poetry: hvar-brigðr, adj. ever shifty, fickle, Fms. x. (in a verse). hvar-dyggr, adj. ever true, faithful, Lex. Poët. hvar-gegn, adj. ‘ever-gain,’ straightforward, upright, Fms. xi. 314 (in a verse). hvar-góðr, adj. ever good, Lb. 13. hvar-grimmr, adj. savage, Lex. Poët. hvar-kunnr, adj. ‘ever-known,’ famous, Hallfred. hvar-kvæntr, part. polygamous, having ‘a wife in every port;’ a rendering of ‘gentern procacissimam,’ of the Vulgate, Deut. xxviii. 50, Stj. 345. hvar-leiðr, adj. ‘ever-loathed,’ detested, Hkv. i. hvar-lofaðr, adj. ever praised, Geisli 16. hvar-mikill, adj. ever great, Clem. 47.

1) neut. from sá, that, it (þat var einhverju sinni, at);

2) so = svá( sagðist hann mundu vera þeim þat úþarfr sem hann mætti);

3) conj. that, = at (sagði sönn tíðindi af ferðum Þorgils ok þat hann hafði eltan Hrafn á fjöll upp).

* * *

or mod. það, neut. of a demonstr. pron.; the nom. sing. is of a different root, sá, sú (p. 516); the other cases are,—gen. þess, þeirar, þess; dat. þeim, þeiri, því and þí; acc. þann, þá, þat: plur. þeir, þær, þau; gen. þeirra; dat. þeim; acc. þá, þær, þau (mod. þaug): the mod. forms have rr in þeirrar, þeirri, þeirra; but for the olden time they are less correct, as may be seen from rhymes: [Goth. þata; Engl. that; Germ. dass, i. e. daz; Dan. det.]

A. That, in the various cases, see Gramm. p. xxi; Óláfr tók því vel, … kvaðsk hennar forsjá hlíta um þat mál, … þat sama haust, … þann dag svaf Unnr í lengra lagi, … nefni ek til þess Björn ok Helga, … eptir þat stóð Unnr upp ok kvaðsk ganga mundu þeirrar skemmu, sem hón var vön at sofa í, bað at þat skyldi hverr hafa at skemtan sem þá væri næst skapi, Ld. 14; því at þeir ( they) urðu eigi á annat sáttir, þeir es ( those who) fyrir norðan vóru, Íb. 9 (þeir is here repeated, first as personal then as demonstr. relat. pron.); land þat er kallat er Grænland, … hann kvað menn þat mundu fýsa þangat farar, at landit ætti nafn gott, … prest þann er hét Þangbrandr, id.; en þat vas til þess haft, … í stað þann, … lög þau es Kristninni skyldi fylgja, 11; þeir menn vóru er þess gátu, there were men that guested (= Lat. erant qui), Nj. 90; á þeiri stundu, Fms. xi. 360.

2. with the article; bæta þat skipit er minnr var brotið, Fms. ii. 128; yfir hafit þat it djúpa, Edda 28; þann inn mikla mann, Hkr. ii. 251.

II. it (as that is used in provincial speech in England), in indefinite phrases, it is, it was, it came to pass; þat var siðr, at …, Eg. 505; þat var einhverju sinni at, Nj. 2; en þat vas er hann tók byggja landit fjórtán vetrum eða fimtán fyrr, Jb. 9, and passim.

III. denoting this, these, = þessi: sagði Egill at mjöðdrekku þá vill hann hafa at afnáms-fé, Eg. 240; sagði at sú var kona hans, er þar sat, ok svá at þau ( they) áttu húsa-kot þau ( those cottages), Ó. H. 152; this use is freq. on Runic stones, e. g. rúnar þær, kuml þaun (= þau), etc.

2. denoting such; segja menn at þau yrði æfi-lok Flosa, at …, Nj. 282; hárit þat á höfði sem silki gult væri, the hair on his head was like yellow silk, Fms. x. 381; þeirrar einnar konu ætla ek at fá, at sú ræni þik hvárki fé né ráðum, Ld. 14: öllum þeim hlutum er þeim (pers.) líkaði, and passim.

IV. in a diminutive sense, suffixed to the noun; stund þá, a little while, Fær. 169; jarl hafði tjaldat upp frá stund þá, see stund, Fms. xi. 85; brosa lítinn þann, Fb. ii. 78 (Fms. iv. 101); lítt þat and lítt-at, ‘little that,’ i. e. a little, see p. 394, col. 1; litla þá stund, 623. 10; glam þat varð af, a little tinkling wind, Fms. xi. 129; klumbu eina mikla eða hálf-róteldi þat, id.

V. ellipt. þann; þykki mér þann (viz. kost) verða upp at taka, Nj. 222, Eg. 157 (see kostr, p. 353, col. 2): í þeiri (viz. hríð), in that nick of time, in that moment, Fms. x. 384, 414, Flóv. 33; ár rauð ungr í þeiri, Ód.; þann fyrsta (viz. tíma), Fms. vii. 201.

B. The gen. þess in special usages, resembling A. S. þus, Engl. thus; this may be simply ellipt., ‘vegar,’ ‘konar,’ or the like being understood:

1. denoting mode, kind, manner, so that, thus that; hvat sér þú nú þess er þér þykkir með undarligu móti? Nj. 62; hvernog hann skyli þess berjask, in what way he should fight, so that, Al. 70; hvat er hann þess, at ek hlýða upp á hans tal, what kind of man that I should listen to his talk.? Stj. 263; hvat manni ertú þess, at ek muna láta þik fyrri yfir fara? Karl. 16; hvern veg þess megi vera, Hom. (St.); engi veg þess, Hom. 196 (Ed.); hve lýðrinn skyldi lifa þess es Guði mætti vel líka, Hom.; hugsar hann, hversu hann mætti honum haga þess at honum yrði sjálfum nokkur sæmd í, Mar.; hvern veg skal ek skiljask við konung þenna þess er yðr muni líka, Ó. H. 75; hugum leiddi hann, hversu hann mætti þess sitja í svá ágætu sæti, at hann vær eigi …, Sks. 623; hversu bar þess til, how did it come to pass so? Stj. 166; hefi ek nokkut, bróðir. þess gört at þér mislíki, have I done aught that it should mislike thee? Gísl. 99; ekki var þess ( nothing of the kind) í Máriu lífi er vándir menn hafa, Mar.; ef knökut er þess, at ér farit ósigr, Fb. i. 183; at öllum hlutum þess er hann hafði spurt, in all things so as (i. e. in so far as) he had heard, Þiðr. 158.

2. þess þó, yet so that, i. e. only short of that, with but one reservation; vilda ek helzt hafa atferð ok höfðingskap Hrólfs kraka, þess þó ( yet so that), at ek hélda allri Kristni ok trú minni. Fms. v. 172; sem þér líkar, þess þó, at þú frelsir oss fyrir þína miskun, Stj. 404: dropping þó, en hann vægði í öllu fyrir þeim bræðrum, þess er hann minkaði sik í engu, so that, yet so that …, Ld. 234; leita flestir at hafa hættu-minna, þess at þeir verði sik frýju, Sturl. iii. 68; alla þá hluti er ek má, þess er mér skyli eigi vera skömm at, all things that I may, yet so that it shall not be a shame to me, anything short of dishonour, Þiðr. 194; svá harða sótt sem þeir er hardast fengu, þess er eigi gékk önd ór honum, Fb. ii. 144.

II. þess as a locative, there prob. ellipt., ‘staðar’ being understood; Einarr spurði Egil hvar hann hefði þess verit staddr at hann hafði mest reynt sik, Eg. 687; hvar kómu feðr okkrir þess, at faðir minn væri eptirbátr föður þíns, hvar nema alls hvergi? Ísl. ii. 236; hvar þess er ( wheresoever) aðrir taka fyrst arf enn erfingi réttr, Grág. i. 191; ætlaða ek þá at ek munda hvergi þess koma, at ek munda þess gjalda, at ek væra of friðsamr, Orkn. 120; því at hann ætlaði at hann mundi þess víðar koma, at hann mundi njóta föður sins enn gjalda, Gísl. 73; hvar-vitna þess er maðr spyrr lögspurning, Grág. (Kb.) i. 41; hvar þess er heilagr dómr hans kom, Hom. (St.); þeir megu hvergi þess sendir vera, at …, Hom. 182 (Ed.); hver-vetna þess er þingmenn verða víttir í Gula, N. G. L. i. 5.

III. with a compar. the more, so much the more, cp. Germ. desto; heldr var hón þess at lítilátari, Hom. 169 (Ed.); þess meirr er hinn drekkr, þess meirr þyrstir hann, svá þess fleira es þú hafðir þess fleira girndisk þú, 190 (Ed.); til þess meiri staðfestu, Dipl. v. 22; þyrstir æ þess at meirr, Eg. 605; þess betr er þær eru görvar djúpari ok mjóri, Sks. 426.

C. The dat. því, prop. fyrir því, and then dropping the prep., and using the remaining dat. adverbially:—therefore; því er þessa getið, at þat þótti vera rausn mikil, Ld. 68: því and þí, therefore; ok því svá, at …, Pr. 400; því ætla ek hann … at …, 325; því máttú varkynna mér, at mér þykkir féit gott, Gullþ. 7.

II. því-at, ‘for that,’ because; tóksk eigi atreiðin, því-at búendr frestuðu, Ó. H. 215; því-at úvíst er at vita, Hm. 1; því-at úbrigðra vin fær maðr aldregi, 6; því-at hón á allan arf eptir mik, Nj. 3; því-at allir vóru görviligir synir hans, Ld. 68; því-at þat er ekki af manna völdum, Gullþ. 5; því-at ek em bróðir feðr þíns, 6.

2. dropping the ‘at;’ því ek hefi spurt, at …, Fms. vi. 4; því Hákon var bróður-son hans, Sturl. i. 140.

III. therefore; ok varð því ekki af ferðinni, Ísl. ii. 247: fyrir-því (Dan. fordi; Early Engl. forthy), therefore, Fms. i. 235.

IV. því at eins, only on that condition, Fms. xi. 154: af því, therefore, passim.

V. hví, why, in later vellums (the 15th century), and so in mod. usage; því riðu menn yðrir undan? Fms. iii. 183, Sd. 149. l. 9; því mun ek þó eigi vita mega at troll ráði fyrir, Gullþ. 5.

D. For the personal pronoun, which in plur. has the same declension, see þeir, þær, þau, p. 732.

(bý; bjó, bjoggum or bjuggum; búinn), v.

1) to prepare, make ready;

búa skip í för, to make a ship ready for a voyage;

búa ferð sína, to make ready for a journey (voyage);

búa veizlu, to prepare (make preparations) for a feast;

búa mál á hendr e-m, to take out a summons against one, be in a lawsuit;

2) to dress, attire, adorn, ornament;

bjó hón hana sem hón kunni bezt, she dressed her as well as she could;

sá þeir konur vel búnar, well dressed;

búa beð, rekkju, to make a bed;

búa öndvegi, hús, to make a high seat, adorn a house (for a feast);

öll umgjörðin var búin gulli ok silfri, adorned (mounted) with gold and silver;

vápn búit mjök, much ornamented;

3) to fix one’s abode in a place, = byggja( þegar munu jötnar Ásgarð búa);

4) to deal with, to treat;

þeir bjuggu búi sem þeim líkaði, they treated it as they liked, viz. recklessly;

Haraldr bjó heldr úsparliga kornum Sveins, used S.’s stores rather unsparingly;

5) to live, dwell (búa í tjöldum);

þeir bjuggu þar um nóttina, they stayed there during the night;

sá maðr bjó á skipi (had his berth) næst Haraldi;

6) to have a household (cattle, sheep, and milk);

meðan þú vilt búa, as long as thou will keep house;

búa á or at, with the name of the place added in dat., to live at or in (hann bjó á Velli; Gunnar bjó at Hlíðarenda);

7) to be, = vera( skip þau öll, er á vatni búa);

búa í skapi, brjósti e-m, to be, dwell in one’s mind (eigi býr þér lítit í skapi);

sýnandi þá hjartaliga gleði, er í brjósti býr, that fills the breast;

8) to behave, conduct onself (bjuggu þeir þar fremr úfriðliga);

9) with preps.:

búa af e-u, to lose;

láta e-n af baugum búa, to let him be deprived of his riches;

búa at e-u, to treat, = búa e-u (cf. 4);

þeir höfðu spurt hvern veg Þórólfr hafði búit at herbergjum þeirra, how Th. had treated their premises;

búa e-t fyrir, to prepare (þeir hlutir, er guð hefir fyrir búit sínum ástvinum);

búa fyrir, to be present (hann ætlar, at Selþórir muni fyrir búa í hverju holti);

búa hjá konu, to lie with a woman;

búa í e-u, to be at the bottom of, = búa undir e-u (en í þessu vináttumerki bjuggu enn fleiri hlutir);

búa með e-m or e-rri, to cohabit with;

búa með konu, to lie with;

búa saman, to live together (as husband and wife, as friends); to have a common household (ef menn búa saman);

búa e-t til, to prepare, take the preparatory steps in a case (búa sök, mál, vígsmál til, cf. 1);

búa til veizlu, to prepare for a feast;

búa til seyðis, to get the fire ready for cooking;

búa til vetrsetu, to make preparations for a winter abode;

búa um e-n, to make one’s bed (var búit um þá Þórodd á seti ok lögðust þeir til svefns);

Þórólfr lét setja upp skip sitt ok um búa, he had his ship laid up and fenced round;

kváðu nú Guðrúnu eiga at búa um rauða skör Bolla, said that G. would have to dress B.’s (her husband’s) bloody head;

búa um andvirki, to fence and thatch hayricks;

at búa svá um, at aldri mátti vökna, to pack it up so that it could not get wet;

búa svá um, at (with subj.), to arrange it so, that;

búa eigi um heilt við e-n, to be plotting something against one;

búa um nökkurn skoll, to brood over some mischief (deceit);

búa um grun, to be suspicious;

búa um hverfan hug, to be fickleminded;

gott er um öruggt at búa, to be in a safe position;

búa undir e-u, to be subject to, suffer, endure (hart mun þykkja undir at búa);

eiga undir slíkum ofsa at búa, to have to put up with such insolence; to be the (hidden) reason of, to be at the bottom of (þat bjó þar undir, at hann vildi taka ríkit undir sik);

þér vitið gørst, hvat yðr býr undir (what reason you have) at girnast eina útlenda mey;

búa e-n veg við e-n, to behave or act so and so towards one;

sárt býr þú nú við mik, Þóra, thou treatest me sorely;

búa við e-t, to enjoy (þú býr við eilífa ást ok bíðr eilífra ömbuna); to submit to, put up with;

ok mun eigi við þat mega búa, it will be too hard to bide;

búa yfir e-u, to hide, conceal;

framhlutr ormsins býr yfir eitri, is venomous;

lítill búkr býr yfir miklu viti, little body holds mickle wit;

búa yfir brögðum, flærð ok vélum, to brood over tricks, falsehood, and deceit;

10) refl., búast.

* * *

pret. sing. bjó, 2nd pers. bjótt, mod. bjóst; plur. bjoggu, bjöggu, and mod. bjuggu, or even buggu; sup. búit, búið, and (rarely) contr. búð; part. búinn; pret. subj. bjöggi, mod. byggi or bjyggi; pres. sing. indic. bý; pl. búm, mod. búum: reflex. forms býsk or býst, bjósk or bjóst, bjöggusk, búisk, etc.: poët. forms with suffixed negative bjó-at, Skv. 3. 39: an obsolete pret. bjoggi = bjó, Fms. ix. 440 (in a verse); bjöggisk = bjósk, Hom. 118. [Búa is originally a reduplicated and contracted verb answering to Goth. búan, of which the pret. may have been baibau: by bûan Ulf. renders Gr. οικειν, κατοικειν; Hel. bûan = habitare; Germ. bauen; Swed. and Dan. bo. The Icel. distinguishes between the strong neut. and originally redupl. verb búa, and the transit. and weak byggja, q. v.: búa seems to be kindred to Gr. φύω, εφυσα (cp. Sansk. bhû, bhavâmi, Lat. fui); byggja to Lat. făcio, cp. Swed.-Dan. bygga, Scot. and North. E. to ‘big,’ i. e. to build; cp. Lat. aedificare, nidificare: again, the coincidence in sense with the Gr. οικος, οικειν, Lat. vicus, is no less striking, cp. the references s. v. bú above. Búa, as a root word, is one of the most interesting words in the Scandin. tongues; bú, bær, bygg, bygð, byggja, etc., all belong to this family: it survives in the North. E. word to ‘big,’ in the Germ. bauen ( to till), and possibly (v. above) in the auxiliary verb ‘to be.’]

A. NEUTER, to live, abide, dwell, = Gr. οικειν, Lat. habitare; sú synd sem í mér býr, Rom. vii. 17, 20; í mér, þat er í mínu holdi, býr ekki gott, 18; hann sem býr í ljósinu, 1 Tim. vi. 16; fyrir Heilagan Anda sem í oss býr, 2 Tim. i. 14; Látið Christs orð ríkulega búa meðal yðar, Col. iii. 16; þá trú … sem áðr fyr bjó í þinni ömmu Loide, 2 Tim. i. 5; þat hit góða sem í oss býr, 14; hann sem býr í ljósinu, þar einginn kann til að komast, 1 Tim. vi. 16; hence íbúð, living in, etc.; in many of those passages some Edd. of N. T. use byggja, but búa suits better: of a temporary abode, hann bjó í tjöldum, he abode in tents, Fms. x. 413.

2. a naut. term; þeir bjuggu þar um nóttina, they stayed, cast anchor during the night, Fms. vii. 3: on board ship, to have one’s berth, sá maðr bjó á skipi næst Haraldi er hét Loðinn, 166; engi maðr skyldi búa á þessu skipi yngri en tvítugr, x. 321.

3. to live together as man and wife; henni hagar að b. við hann, 1 Cor. vii. 12; hagar honum hjá henni að b., 13; b. með húsfrú sinni, Stj. 47; b. við; Helgi prestr bjó við konu þá, er Þórdís hét (of concubinage), Sturl. i. 141; but búa saman, of wedded life, K. Á. 134.

4. b. fyrir, to be present in the place: at Selþórir muni fyrir b. í hverju holti, Fms. iv. 260: recipr., sjór ok skúgr bjoggusk í grend, Skálda 202, Baruch.

5. esp. (v. bú) to have a household, cattle, sheep, and milk; hence búandi, bóndi, bær, and bú; búa við málnytu ( milk), ok hafa kýr ok ær at búi, Nj. 236, Grág. i. 168, 335; b. búi (dat.), 153, K. Þ. K. 90; búa búi sínu, to ‘big ane’s ain biggin,’ have one’s own homestead.

β. absol., meðan þú vilt b., so long as thou wilt keep bouse, Hrafn. 9; b. vel, illa, to be a good (bad) housekeeper; vænt er að kunna vel að búa, Bb. 3. 1; Salomon kóngur kunni að b., 100; fara að b., to begin housekeeping, 2. 6; b. á jörðu, to keep a farm, gefa þeim óðul sín er á bjoggu, Fms. i. 21.

γ. búa á …, at …, i …, with the name of the place added, to live at or in a place; hann bjó á Velli (the farm) á Rangárvöllum (the county), Nj. 1; Höskuldr bjó á Höskuldstöðum, 2: hann bjó at Varmalæk, 22; hann bjó undir Felli, 16; Gunnarr bjó at Hlíðarenda, 29; Njáll bjó at Bergþórshváli, 30, 38, 147, 162, 164, 173, 174, 213, Landn. 39–41, and in numberless passages; Eb., Ld., Eg., Sturl., Bs., Ísl. ii, etc. (very freq.): also b. í brjósti, skapi, huga e-m, to be, dwell in one’s mind, with the notion of rooted conviction or determination, þess hins mikla áhuga, er þér býr í brjósti, Fms. iv. 80; því er mér hefir lengi í skapi búit, 78; ekki muntu leynask fyrir mér, veit ek hvat í býr skapinu, Lv. 16.

II. metaph. and with prepp.; b. um e-t, or b. yfir e-u, almost in an uncanny sense, to brood over hidden schemes, designs, resentment, or the like; búa um hverfan hug, to be of a fickle mind, Skv. 3. 39; b. eigi um heilt, to brood over something against one, to be insincere, Fms. xi. 365; b. um skoll, to brood over some deceit, id.; b. um grun, to be suspicious, ii. 87: in good sense, b. um eitt lunderni, to be of one mind, Jb. 17; b. um þrek, hug, to have a bold heart, Lex. Poët.: b. í or undir e-u, to be at the bottom of a thing; en í þessu vináttu merki bjoggu enn fleiri hlutir, Ó. H. 125; mart býr í þokunni (a proverb), many things bide in the mist; en þat b. mest undir ferð Áka, at …, Fms. xi. 45; þóttusk eigi vita hvat undir myndi b., Nj. 62: b. yfir e-u, to brood over something, conceal; (ormrinn) bjó yfir eitri, i. e. the snake was venomous, Fms. vi. 351: the saying, lítill búkr býr yfir miklu viti, little bulk hides mickle wit, Al.; b. yfir flærð ok vélum, to brood over falsehood and deceit, id.; b. yfir brögðum, Fas. i. 290: b. undir, við e-t, to live under or with a thing, to bide, put up with; eiga undir slíkum ofsa at b., to have to put up with such insolence, Fms. xi. 248; at hart mun þykkja undir at b., Nj. 90, 101; ok mun eigi við þat mega b., i. e. it will be too hard to bide, 164; því at bændr máttu eigi við hitt b., Fms. xi. 224.

III. in a half active sense; b. at e-u, or b. e-u (with dat.), to treat; þeir höfðu spurt hvern veg Þórólfr hafði búit at herbergjum þeirra, how Th. had used their premises, Eg. 85; þeir bjoggu búi sem þeim líkaði (where with dat.), i. e. they treated it recklessly, Bs. i. 544; Haraldr jarl fór til bús Sveins, ok bjó þá heldr úspakliga kornum hans, Orkn. 424 (in all passages in bad sense): búa vel saman, to live well together, be friendly, Fms. xi. 312; hence sam-búð, living together; b. við e-n, to treat one so and so; sárt býr þú við mik, Þóra, thou treatest me sorely, vii. 203.

B. ACTIVE, to make ready: the sense and form here reminds one of the Gr. ποιειν: [this sense is much used in Old Engl., esp. the part. bone, boon, or boun, ready, (‘boun to go,’ Chaucer, etc.); in later Engl. ‘boun’ was corrupted into ‘bound,’ in such naut. phrases as bound for a port, etc.: from this part, the ballad writers formed a fresh verb, to boun, ‘busk ye, boun ye;’ ‘busk’ is a remnant of the old reflex, búask, see Dasent, Burnt Njal, pref. xvi. note, and cp. below III.]

I. to make ready, ‘boun,’ for a journey; b. ferð, för sína; and as a naut. term, b. skip, to make ready for sea; bjoggu þeir ferð sína, Fms. ix. 453; en er þeir vóru búnir, Nj. 122; ok vóru þá mjök brott búnir, they were ‘boun’ for sea, Fms. vii. 101; bjó hann skip sitt, Nj. 128; en skip er brotið, svá at eigi er í för búanda á því sumri, i. e. ship unfit to go to sea, Grág. i. 92; b. sik til göngu, to be ‘boun’ for a walk, Ld. 46; b. sik at keyra, to make one ready for …, Nj. 91.

β. as a law term, b. sök, mál, or adding til, b. til sök, mál á hendr e-m, to take out a summons against one, begin a lawsuit; b. mál í dóm, of the preliminaries to a lawsuit, hence málatilbúningr, in numberless cases in the Grágás and Sagas.

γ. generally to prepare, make; b. smyrsl, to make ointments, Rb. 82.

2. = Old Engl. to boun, i. e. to dress, equip; b. sik, to dress; svá búinn, so dressed, Fms. xi. 272; hence búningr, dress (freq.); vel búinn, well-dressed, Nj. 3, Ísl. ii. 434; spari-búinn, in holiday dress; illa búinn, ill-dressed; síðan bjó hon hana sem hon kunni, she dressed her as well as she could, Finnb. 258; b. beð, rekkjur, to make a bed, Eg. 236; b. upp hvílur, id., Nj. 168; b. öndvegi, hús, to make a high seat, dress a house for a feast, 175, (hús-búnaðr, hús-búningr, tapestry); búa borð, to dress the table, (borð búnaðr, table-service); b. stofu, Fms. iv. 75.

β. búa til veizlu, to make ‘boun’ ( prepare) for a feast, Eg. 38, Fms. vii. 307; b. til seyðis, to make the fire ‘boun’ for cooking, Nj. 199; b. til vetrsetu, to make ‘boun’ for a winter abode, Fms. x. 42; til-búa, and fyrir-b., to prepare; eg fer héðan að til-b. yðr stað, John xiv. 3; eignizt það ríki sem yðr var til-búið frá upphafi veraldar, Matth. xxv. 34.

γ. b. um e-t, in mod. use with the notion of packing up, to make into a bundle, of parcels, letters, etc.; hence um-búningr and um-búðir, a packing, packing-cover; b. um rúm, hvílu, to make a bed; búa um e-n, to make one’s bed; var búið um þá Þórodd í seti, ok lögðusk þeir til svefns, Th.’s bed was made on the benches, and they went to sleep, Ó. H. 153; skaltú nú sjá hvar vit leggumk niðr, ok hversu ek bý um okkr (of the dying Njal), Nj. 701; er mér sagt at hann hafi illa um búit, of a dead body, 51; þeir höfðu (svá) um sik búit ( they had covered themselves so) at þá mátti eigi sjá, 261; kváðu nú Guðrúnu eiga at búa um rauða skör Bolla, said that G. would have to comb B.’s (her husband’s) bloody head, Ld. 244; búa svá um at aldri mátti vökna, pack it up so that it cannot get wet, Fms. vii. 225; Þórólfr lét setja upp skip ok um búa, he had the ship laid up and fenced it round (for the winter), Eg. 199; b. um andvirki, to fence and thatch bay-ricks, Grág. ii. 335: metaph. to manage, preserve a thing, Fms. ix. 52; aumlega búinn, in a piteous state, Hom. 115.

3. to ornament, esp. with metals or artificial work of any kind, of clothes laced with gold; kyrtill hlaðbúinn, Ísl. ii. 434, Nj. 48, Vm. 129: of gloves, B. K. 84: of a belt with stones or artificial work, Fms. xi. 271: of a drinking-horn, D. N. (Fr.); but esp. of a weapon, sword, or the like, enamelled with gold or silver (gull-búinn, silfr-búinn); búin gulli ok silfri, Fms. i. 15; búinn knífr, xi. 271; vápn búit mjök, much ornamented, ii. 255, iv. 77, 130, Eb. 226, 228.

β. part., búinn at e-u, or vel búinn, metaph. endowed with, well endowed; at flestum í þróttum vel búinn, Nj. 61, Fms. x. 295; at auð vel búinn, wealthy, 410; vel búinn at hreysti ok allri atgörvi, Eg. 82; bezt at viti búinn, Fms. xi. 51.

II. particular use of the part. pass, ‘boun,’ ready, willing; margir munu búnir at kaupa, ready, willing to buy, Fms. vi. 218; hann kvaðsk þess fyrir löngu búinn, Ld. 66, Fms. iii. 123; nefna vátta at þeir eru búnir ( ready) at leysa kvið þann af hendi, Grág. i. 54; vóru allir til þess búnir, Fms. xi. 360: compar., engir menn sýna sik búnari ( more willing) til liðveizlu, Sturl. i. 103: the allit. phrase, vera boðinn og búinn til e-s, vide bjóða VI: denoting fitted, adapted, ek em gamall, ok lítt b. at ( little fit to) hefna sona minna, Nj. 200; þótt ek sé verr til b. en hann fyrir vanheilsu sakir, Fms. vii. 275; eiga við búið (mod. vera við búinn), to keep oneself ready, to be on one’s guard, Bs. i. 537.

2. on the point of doing, about to do so and so; hann var búinn til falls, he was just about to tumble, Fms. x. 314; en áðr þeir kómu var búið til hins mesta váða, ix. 444, v. l.

β. neut. búið is used almost adverbially, on the point of, just about to; ok búið við skipbroti, Ísl. ii. 245; búið við váða miklum, Fms. ix. 310; sagði at þá var búit við geig mikinn með þeim feðgum, Eg. 158: this is rare and obsolete in mod. usage; and the Icel. now say, liggja við mér lá við að detta, where an old writer would have said, ek var búinn at detta; the sense would else be ambiguous, as búinn, vera búinn, in mod. usage means to have done; ég er búinn að eta, I have done eating; vera búinn að e-u (a work, business of any kind), to have done with it; also absol., eg er búinn, I have done; thus e. g. vera b. að kaupa, fyrir löngu b., b. at græða, leysa, etc., in mod. sense means to have done, done long ago; only by adding prepp. við, til (vera við búinn, til búinn) the part. resumes its old sense: on the other hand, búinn in the sense of having done hardly ever occurs in old writers.

γ. búð (búið) is even used adverbially = may be, may happen; with subj. with or without ‘at,’ búð, svá sé til ætlað, may be, it will come so to happen, Nj. 114; búð, dragi til þess sem vera vill, 185; búð, eigi fari fjarri því sem þú gazt til, id., Ed. Johns. 508, note c; búð, svá þykki sem ek grípa gulli við þá, 9, note 3; búð, eigi hendi hann slík úgipta annat sinn, 42; búð, ek láta annars víti at varnaði verða, 106; búð, vér þurfim enn hlífanna, Sturl. ii. 137 (vellum MSS.; um ríð, Ed., quite without sense), cp. also Eb. 27 new Ed.: in mod. usage it is freq. to say, það er búið, vel búið, albúið, etc., it is likely, most likely that …

δ. svá búit, adverbially, and proncd. as if one word, as matters stand, or even temp. at present, as yet; eigi mun hlýða svá búit, i. e. it will not do ‘so done,’ i. e. something else must be done, Eg. 507; eigi munu þér fá at unnit svá búið, i. e. not as yet, Fms. vii. 270; stendr þar nú svá búit (i. e. unchanged), um hríð, xi. 81; en berjask eigi svo búit, not fight as yet, Nj. 229; segja Eyjólfi til svá búins, they tell Eyolf the state of things, viz. that nothing had been done, Gísl. 41; þeir skildu við svá búit; þeir lögðu frá við svá búið, implying ‘vain effort,’ Germ. ‘unverrichteter Sache,’ Ísl. ii, Hkr. i. 340: at svá búnu, adverbially, as yet, at present; hann kvaðsk eigi fýsask til Íslands at svá búnu, Nj. 123, Fms. xi. 131; þenna draum segjum vér engum manni at svá búnu, this dream we will not tell to anybody as yet, Nj. 212; en at svá búnu tjár ekki, Fas. i. 364.

III. reflex. to ‘boun’ or ‘busk’ oneself, make oneself ready, equip oneself; gengu menn þá á skip sín, ok bjoggusk sem hvatligast, Fms. v. 15: adding the infinitive of a verb as predicate, bjósk hann at fara norðr til Þrandheims, Eg. 18; or ellipt., where búask thus denotes the act itself, nú býsk hann út til Íslands, i. e. he ‘busked’ him to go …, Nj. 10; bjoggusk þeir fóstbræðr í hernað, they went on a free-booting trip, Landn. 31; seg Agli at þeir búisk þaðan fimmtán, 94: or adding another verb denoting the act, in the same tense, bjósk Haraldr konungr úr Þrándheimi með skipaliði, ok fór suðr á Mæri, he ‘busked’ him … and went south, Eg. 7; the journey added in gen., búask ferðar sinnar, Fms. i. 3; búask menn ferða sinna, Ld. 177.

β. denoting intention, hidden or not put into action; fór sá kurr, at Skúli byggisk á land upp, Fms. ix. 483.

2. to prepare for a thing; búask við boði, veizlu, etc., Nj. 10, Korm. 10; b. (vel, kristilega) við dauða sínum, andláti sínu, (eccl.) to prepare for one’s death, Fs. 80, Bs. i. 74; búask við vetri, to provide for the winter, get store in, Fms. xi. 415; b. við úfriði, vii. 23.

β. to be on one’s guard, take steps to prevent a thing; nú ríða hér úvinir þínir at þér; skaltu svá við búask, i. e. be sure of that, make up thy mind, Nj. 264; bústu svá við, skal hann kveða, at …, Grág. ii. 244.

γ. such phrases as, búask um = búa um sik, to make one’s own bed, encamp, make oneself comfortable, Nj. 259; tjölduðu búðir ok bjöggusk vel um, 219; var hörð veðrátta, svá at ekki mátti úti um búask, Fms. x. 13. Ld. 348; in the last passage the verb is deponent.

3. metaph., b. við e-u, to expect, freq. in mod. usage; in phrases, það er ekki við að búast, it cannot be expected; búast við e-m, to expect a guest, or the like.

β. to intend, think about; eg býst við að koma, I hope to come; eg bjóst aldrei við því, I never hoped for that, it never entered my mind, and in numberless cases.

4. passive (very rare and not classical); um kveldit er matr bjósk = er m. var búinn, Fms. ix. 364.

(önnur, annat), a., indef. pron., ord. numb.;

1) one of the two, the one (of two);

Egill þessi hefir aðra hönd (only one hand) ok er kaliaðr einhendr;

á aðra hönd, on the one side;

a. … a. one … the other (hét a. Sörli, en a. Þorkell);

2) second;

í annat sinn, for the second time;

høggr hann þegar annat (viz. högg), a second blow;

3) the next following;

á öðru hausti, the next autumn;

annat sumar eptir;

fig., next in value or rank;

annat mest hof í Noregi, the next greatest temple;

fjölmennast þing annat eptir brennu Njáls, the fullest assembly next to that after the burning of N.;

4) some other (hón lék á gólfinu við aðrar meyjar);

Þórarinn ok tíu menn aðrir, and ten men besides;

hann var örvari af fé en nokkurr a., than anybody else;

5) other, different;

öl er a. maðr, ale (a drunken man) is another man, is not the same man;

þau höfðu annan átrúnað, a different religion;

6) in various combinations;

annarr slíkr, such another, another of the same sort;

gekk a. til at öðrum (one after another) at biðja hann;

hverja nótt aðra sem aðra, every night in turn;

annat var orð Finns harðara en annat, each word of Finn was harder than another;

aðrir … aðrir, some … others;

einir ok aðrir, various;

ymsir ok aðrir, now one, now another (nefna upp ymsa ok aðra);

hvárr (or hverr) … annan, each other, one another (hétu hvárir öðrum atförum);

við þau tíðindi urðu allir giaðir ok sagði hverr öðrum, one told the news to another, man to man.

* * *

önnur, annat, adj.; pl. aðrir; gen. pl. annarra; dat. sing. f. annarri, [Ulf. anþar; A. S. oþar; Engl. other; Germ, andere; Swed. andra and annan: in Icel. assimilated, and, if followed by an r, the nn changes into ð.]

I. = ετερος, alter:

1. one of two, the other; tveir formenn þeirra, hét annarr, the one of them, Fms. ix. 372; sá er af öðrum ber, be that gets the better of it, Nj. 15; a. augat, Fms. ii. 61; á öðrum fæti, Bs. i. 387, Edda 42; annarri hendi…, en annarri, with the one hand …, with the other, Eb. 250, 238; á aðra hönd, on the one side, Grág. i. 432, Nj. 50; a. kné, Bs. i. 680; til annarrar handar, Nj. 50; annarr—annarr, one—other; gullkross á öðrum en ari af gulli á öðrum, Fms. x. 15. Peculiar is the phrase, við annan, þriðja, fjórða … mann, = being two, three, four … altogether; við annan, oneself and one besides, Eb. 60; cp. the Greek τρίτον ήμιτάλαντον, two talents and a half, Germ. anderthalh.

2. secundus, a cardinal number, the second; sá maðr var þar a. Íslenzkr, Fms. xi. 129; í annat sinn, for the second time, Íb. ch. 1, 9; a. vetr aldrs hans, Bs. i. 415; höggr harm þegar annat (viz. högg), a second blow, Sturl. ii. 118.

β. the next following, Lat. proximus; á öðru hausti, the next autumn, Ísl. ii. 228; önnur misseri, the following year, Bs. i. 437, 417; a. sumar eptir, 415, Fms. i. 237. Metaph. the second, next in value or rank, or the like; annat mest hof í Noregi, the next greatest temple, Nj. 129; a. mestr höfðingi, the next in power, Ísl. ii. 202; fjölmennast þing, annat eptir brennu Njáls, the fullest parliament next to that after the burning of N., 259; vitrastr lögmanna annarr en Skapti, the wisest speaker next after S., Bs. i. 28; a. mestr maðr í Danmörk, the next greatest man, Fms. xi. 51; annat bezt ríki, v. 297; var annarr sterkastr er hét Freysteinn, the next strongest champion, Eb. 156; mestrar náttúru a. en Þorsteinn, Fs. 74, Fms. iv. 58.

II. = αλλος, alius, one of many, other, both in sing. and pl.; hon lék á gólfinu við aðrar meyjar, Nj. 2; mart var með henni annara kvenna, i. e. many women besides, 50; jafnt sekr sem aðrir menn, as guilty as anybody else, Grág. i. 432; einginn annarra Knúts manna, none besides, Fms. x. 192; ef þeir gerði lönd sín helgari enn aðrar jarðir, … than all other grounds, Eb. 20; er Þórólfr hafði tignað um fram aðra staði, … more than any other place, id.; kalla þá jörð nú eigi helgari enn aðra, id.; tók Börkr þann kost er hann hafði öðrum ætlað, 40; Þórarinn vann eið … ok tíu menn aðrir, Th. and ten men besides, 48; þeir þóttust fyrir öðrum mönnum, … over all other people, 20; góðr drengr um fram alla menn aðra, 30; af eyjum ok öðru sjófangi, other produce of the sea, 12; hann skal tvá menn nefna aðra en sik, … besides himself, Grág. i. 57; hann var örvari af fé enn nokkurr annarr, … than anybody else, Bret.; jafnt sem annat fúlgufé, as any other money, Grág. i. 432.

2. other, different, in the proverb, öl er annarr maðr, ale (a drunken man) is another man, is not the true man, never mind what he says, Grett. 98; the proverb is also used reversely, öl er innri ( the inner) maðr, ‘in vino veritas:’ annað er gæfa ok görfuleiki, luck and achievements are two things (a proverb); önnur var þá æfi, viz. the reverse of what it is now (a proverb), Grett. 94 (in a verse); ætla ek þik annan mann en þú segir, Fms. xi. 192; hafi þér Danir heldr til annars gört, you deserve something different, worse than that, id.; varð þá annan veg, otherwise, Hkr. ii. 7; Björn varð þess víss at þau höfðu annan átrúnað, … different religion, Eb. 12.

3. like οι αλλοι, reliqui, the rest, the remains; þá er eigi sagt hversu öðrum var skipað, Nj. 50; at hönd b. sé fyrir innan n., en annarr líkami hans ( the rest of his body) fyrir utan, 1812. 18.

III. repeated in comparative clauses: annarr—annarr, or connected with einn, hvárr, hverr, ymsir: gékk annarr af öðrum at biðja hann, alius ex alio, one after another, Bs. i. 128; hverja nótt aðra sem aðra, every night in turn, Mag. 2; annat var orð Finns harðara enn annat, every word of Finn was harder than that which went before it, of a climax, Fms. v. 207: einn—annarr, alius atque alius, one and another, various; eina hluti ok aðra, Stj. 81; einar afleiðingar ok aðrar, Barl. 36; einir ok aðrir, various, Stj. 3; ef maðr telr svá, at hann var einn eðr annarr (that he was anybody, this or that man, viz. if he does not give the name precisely), ok er hinn eigi þá skyldr at rísa ór dómi, Grág. i. 28: ymsir—aðrir, in turn, now this, now the other; ymsir eiga högg í annars garð (a proverb); heita á helga menn, ok nefna ymsa ok aðra (now one, now another), Mar. 35: þágu þessir riddarar veizlur ymsir at öðrum, gave banquets one to another in turn, id.; færðu ymsir aðra niðr, now one was under water and now the other, of two men struggling whilst swimming, Fms. ii. 269: hvárr—annan, hverir—aðra, each other; mæltu hvárir vel fyrir öðrum; hétu hvárir öðrum atförum: of a rapid succession, hvert vandræði kom á bak öðru, misfortunes never come singly, but one on the back of the other, Fr.; við þau tiðindi urðu allir glaðir ok sagði hverr öðrum, one told the news to another, man to man, Fms. i. 21; þóttust hvárirtveggju meira vald at hafa í borginni en aðrir, 655 xvii. 1; hvárirtveggja—aðrir, αλλελοις, mutually, reciprocally; skulu nú h. ganga til ok veita öðrum grið, Nj. 190.

IV. annat, n. used as a subst.; þetta sem annat, as other things, Fas. i. 517; skaltu eigi þora annat, en, Nj. 74; ef eigi bæri a. til, unless something happened, Bs. i. 350: at öllu annars, in everything else, Grág. ii. 141, K. Þ. K. 98: annars simply used adverb. = else = ella; now very freq. but very rare in old writers; stendr a. ríki þitt í mikilli hættu, Fas. i. 459, from a paper MS. and in a text most likely interpolated in the 17th century.

COMPDS: annarskonar, annarskostar, annarsstaðar, annarsvegar. annarra- gen. pl. is used in annarra-bræðra, -bræðri, pl. fourth cousins, Grág. i. 285, ii. 172; cp. D. I. i. 185; v. næsta-bræðra = third cousins, þriðja-bræðra = fifth cousins.

I) a. n., e-m er annt, eager, anxious;

mörgum var annt heim, many were eager to get home;

hví mun honum svá annt at hitta mik, why is he so eager?

ekki er annt um þat, it is not pressing;

hvat er nú annt mínum einga syni, what has my only son at heart?

sagði sér annt (that he was busy) um daga;

vera annt til e-s, to be eager for.

II) from unna.

* * *

n. adj. [önn], in such phrases as, vera a. um e-t, to be busy, concerned, eager, anxious about, Hkr. i. 115; mörgum var a. heim, many were eager to get home, Fms. xi. 278; hví mun honum svá a. at hitta mik, why is he so eager? Eg. 742; ekki er a. um þat, it is not pressing, Sd. 174; Hánefr kvad sér a. um daga ( had so much to do) svá at hann mátti þá eigi at vera, Rd. 241; vera annt til e-s, to be in a very great hurry, eager for, Fms. ii. 150, 41. Compar. annara, in impers. phrases, to be more eager, Fms. ii. 38; mér er ekki a. at vita forlög mín en fram koma, Fs. 19. Superl., vera annast til e-s, to be most eager, Fms. iii. 187: without prep., hvat er nú annt minum eingasyni, what hath my darling son at heart? Gg. 2.

* * *

(ber; bar, bárum; borinn), v.

I.

1) to bear, carry, convey (bar B. biskup í börum suðr í Hvamm);

bera (farm) af skipi, to unload a ship;

bera (mat) af borði, to take (the meat) off the table;

bera e-t á hesti, to carry on horseback;

2) to wear (bera klæði, vápn, kórónu);

bera œgishjálm, to inspire fear and awe;

3) to bear, produce, yield (jörðin berr gras; tré bera aldin, epli);

4) to bear, give birth to, esp. of sheep and cows;

kýr hafði borit kálf, had calved;

absol., ván at hón mundi bera, that the cow would calve;

the pp. is used of men; hann hafði verit blindr borinn, born blind;

verða borinn í þenna heim, to be born into this world;

þann sóma, sem ek em til borinn, born to;

borinn e-m, frá e-m (rare), born of;

Nótt var Nörvi borin, was the daughter of N.;

borinn Sigmundi, son of S.;

5) bera e-n afli, ofrafli, ofrliði, ofrmagni, ofríki, to bear one down, overcome, oppress, one by odds or superior force;

bera e-n ráðum, to overrule one;

bera e-n málum, to bear one down (wrongfully) in a lawsuit;

bera e-n sök, to charge one with a fault;

bera e-n bjóri, to make drunk with beer;

verða bráðum borinn, to be taken by surprise;

borinn verkjum, overcome by pains;

þess er borin ván, there is no hope, all hope is gone;

borinn baugum, bribed; cf. bera fé á e-n, to bribe one;

6) to lear, be capable of bearing (of a ship, horse, vehicle);

þeir hlóðu bæði skipin sem borð báru, with as much as they could carry;

fig., to sustain, support (svá mikill mannfjöldi, at landit fekk eigi borit);

of persons, to bear up against, endure, support (grief, sorrow, etc.);

absol., bar hann drengiliga, he bore it manfully;

similarly, bera (harm) af sér, berast vel (illa, lítt) af;

bar hon sköruliga af sér, she bore up bravely;

hversu berst Auðr af um bróðurdauðann, how does she bear it?

hon berst af lítt, she is much cast down;

bera sik vel upp, to bear well up against;

7) bera e-t á, e-n á hendr e-m, to charge or tax one with (eigi erum vér þess valdir, er þú berr á oss);

bera (kvið) á e-n, to give a verdict against, declare guilty (í annat sinn báru þeir á Flosa kviðinn);

bera af e-m (kviðinn), to give a verdict for;

bera e-t af sér, to deny having done a thing;

bera or bera vitni, vætti, to bear witness, testify;

bera or bera um e-t, to give a verdict in a case;

bera e-n sannan at sök, to prove guilty by evidence;

bera e-n undan sök, to acquit;

bera í sundr frændsemi þeirra, to prove (by evidence) that they are not relations;

bera e-m vel (illa) söguna, to give a favourable (unfavourable) account of one;

refl. (pass.), berast, to be proved by evidence (þótt þér berist þat faðerni, er þú segir);

8) to set forth, report, tell;

bera e-m kveðju (orð, orðsending), to bring one a greeting, compliments (word, message);

bera or bera fram erindi sín fyrir e-n, to state (tell) one’s errand or to plead one’s case before one;

bera e-m njósn, to apprise one;

bera e-t upp, to produce, mention, tell;

bera upp gátu, to give (propound) a riddle;

bera upp erindi sín, to state one’s errand;

bera saman ráð sín, to consult together;

eyddist það ráð, er þeir báru saman, which they had designed;

9) to keep, hold, bear, of a title (bera jarlnafn, konnungsnafn);

bera (eigi) giptu, gæfu, hammingju, auðnu til e-s, (not) to have the good fortune to do a thing (bar hann enga gæfu til at þjóna þér);

bera vit, skyn, kunnáttu á e-t, to have knowledge of, uniderstanding about;

vel viti borinn, endowed with a good understanding;

bera hug, áræði, þor, traust til e-s, to have courage, confidence to do a thing;

bera áhyggju fyrir e-u, to be concerned about;

bera ást, elsku, hatr til e-s, to bear affection, love, hatred to;

10) to bear off or away, carry off (some gain);

bera sigr af e-m, af e-u, to carry off the victory from or in;

hann hafði borit sigr af tveim orustum, he had been victorious in two battles;

bera hærra (lægra) hlut to get the best (the worst) of it;

bera efra (hærra) skjöld, to gain the victory;

bera hátt (lágt) höfuðit, to bear the head high (low), to be in high (low) spirits;

bera halann bratt, lágt, to cock up or let fall the tail, to be in high or low spirits;

11) with preps.:

bera af e-m, to surpass;

en þó bar Bolli af, surpassed all the rest;

bera af sér högg, lag to ward off, parry a blow or thrust;

bera eld at, to set fire to;

bera fjötur (bönd) at e-m, to put fetters (bonds) on one;

bera vápn á e-n, to attack one with sharp weapons;

bera á or í, to smear, anoint (bera vatn í augu sér, bera tjöru í höfuð sér);

bera e-t til, to apply to, to try if it fits (bera til hvern lykil af öðrum at portinu);

bera e-t um, to wind round;

þá bar hann þá festi um sik, made it fast round his body;

bera um með e-n, to bear with, have patience with;

bera út barn, to expose a child;

12) refl., berast mikit (lítit) á, to bear oneself proudly (humbly);

láta af berast, to die;

láta fyrir berast e-s staðar, to stay, remain in a place (for shelter);

berast e-t fyrir, to design a thing (barst hann þat fyrir at sjá aldregi konur);

at njósna um, hvat hann bærist fyrir, to inquire into what he was about;

berast vápn á, to attack one another;

berast at or til, to happen;

þat barst at (happened) á einhverju sumri;

ef svá harðliga kann til at berast, if that misfortune does happen;

berast í móti, to happen, occur;

hefir þetta vel í móti borizt, it is a happy coincidence;

berast við, to be prevented;

ok nú lét almáttugr guð við berast kirkjubrunann, prevented, stopped the burning of the church;

II. impers., denoting a sort of passive or involuntary motion;

1) with acc., it bears or carries one to a place;

alla berr at sama brunni, all come to the same well (end);

bar hann (acc.) þá ofan gegnt Ösuri, he happened to come down just opposite to Ö.;

esp. of ships and sailors; berr oss (acc.) til Íslands eða annarra landa, we drift to Iceland or other countries;

þá (acc.) bar suðr í haf, they were carried out southwards;

Skarpheðin (acc.) bar nú at þeim, S. came suddenly upon them;

ef hann (acc.) skyldi bera þar at, if he should happen to come there;

e-n berr yfir, one is borne onwards, of a bird flying, a man riding;

hann (acc.) bar skjótt yfir, it passed quickly (of a flying meteor);

2) followed by preps.:

Gunnar sér, at rauðan kyrtil bar við glugginn, that a red kirtle passed before the window;

hvergi bar skugga (acc.) á, there was nowhere a shadow;

e-t berr fram (hátt), is prominent;

Ólafr konungr stóð í lyptingu ok bar hann (acc.) hátt mjök, stood out conspicuously;

e-t berr á milli, comes between;

leiti (acc.) bar á milli, a hill hid the prospect;

fig. e-m berr e-t á milli, they are at variance about a thing;

mart (acc.) berr nú fyrir augu mér, many things come now before my eyes;

veiði (acc.) berr í hendr e-m, game falls to one’s lot;

e-t berr undan, goes amiss, fails;

bera saman, to coincide;

bar nöfn þeirra saman, they had the same name;

fig., with dat.; bar öllum sögum vel saman, all the stories agreed well together;

fund várn bar saman, we met;

3) bera at, til, við, at hendi, til handa, to befall, happen, with dat. of the person;

svá bar at einn vetr, it happened one winter;

þó at þetta vandræði (acc.) hafi nú borit oss (dat.) at hendi, has befallen us;

bar honum svá til, it so befell him;

þat bar við (it so happened), at Högni kom;

raun (acc.) berr á, it is proved by fact;

4) of time, to fall upon;

ef þing (acc.) berr á hina helgu viku, if the parliament falls in the holy week;

bera í móti, to coincide, happen exactly at the same time;

5) denoting cause;

e-t berr til, causes a thing;

konungr spurði, hvat til bæri úgleði hans, what was the cause of his grief;

ætluðu þat þá allir, at þat mundi til bera, that that was the reason;

berr e-m nauðsyn til e-s, one is obliged to do a thing;

6) e-t berr undir e-n, falls to a person’s lot;

hon á arf at taka, þegar er undir hana berr, in her turn;

e-t berr frá, is surpassing;

er sagt, at þat (acc.) bæri frá, hvé vel þeir mæltu, it was extraordinary how well they spoke;

7) e-t berr bráðum, happens of a sudden;

e-t berr stóru, stórum (stœrrum), it amounts to much (more), it matters a great deal (more), it is of great (greater) importance;

8) absol. or with an adv., vel, illa, with infin.;

e-m berr (vel, illa) at gera e-t, it becomes, beseems one (well, ill) to do a thing (berr yðr vel, herra, at sjá sannindi á þessu máli);

used absol., berr vel, illa, it is beseeming, proper, fit, or unbeseeming, improper, unfit (þat þykkir eigi illa bera, at).

(að), v. to make bare (hon beraði likam sinn).

f. she-bear, = birna.

* * *

að, [berr, nudus], to make bare, Lat. nudare; hon beraði líkam sinn, Bret. 22: impers., berar hálsinn (acc.), the neck became bare, Bs. i. 624.

a. fated to die, fey; ekki má feigum forða, there is no saving, or rescuing, a ‘fey’ man; standa, ganga feigum fótum to tread on the verge of ruin; mæla feigum munni, to talk wilh a ‘fey’ mouth; vilja e-n feigan, to wish one’s death; dead (fyllist fjörvi feigra manna).

* * *

adj., [this interesting word still remains in the Dutch a veeg man and in the Scot. fey; cp. A. S. fæge, early Germ. veige; in mod. Germ. feig, but in an altered sense, viz. coward, craven, whence mod. Dan. feig]:—in popular language a man is said to be ‘fey’ when he acts in an unusual or strange manner, as when a miser suddenly becomes open-handed, Icel. say, eg held hann sé feigr, I hold that he is ‘fey;’ cp. feigð; or when a man acts as if blinded or spell-bound as to what is to come, and cannot see what all other people see, as is noticed by Scott in a note to the Pirate, ch. 5; again, the Scottish notion of wild spirits as foreboding death is almost strange to the Icel., but seems to occur now and then in old poetry, viz. mad, frantic, evil; svá ferr hann sem f. maðr, he fares, goes on like a ‘fey’ ( mad) man, Fagrsk. 47 (in a verse); alfeig augu = the eyes as of a ‘fey’ man, Eg. (in a verse); feigr (mad, frantic) and framliðinn ( dead) are opposed, Skm. 12; feikna fæðir, hygg ek at feig sér, breeder of evil, I ween thou art ‘fey,’ Skv. 3. 31, and perhaps in Vsp. 33, where the words feigir menn evidently mean evil men, inmates of hell; cp. also Hbl. 12, where feigr seems to mean mad, frantic, out of one’s mind:—cp. Scott’s striking picture of Kennedy in Guy Mannering.

II. death-bound, fated to die, without any bad sense, Hðm. 10; the word is found in many sayings—fé er bezt eptir feigan, Gísl. 62; skilr feigan ok úfeigan, Bs. i. 139, Fb. iii. 409; ekki má feigum forða, Ísl. ii. 103, Fms. vi. 417, viii. 117; ekki kemr úfeigum í hel, 117; ekki má úfeigum bella, Gísl. 148; allt er feigs forað, Fm. 11; fram eru feigs götur, Sl. 36; verðr hverr at fara er hann er feigr, Grett. 138; þá mun hverr deyja er feigr er, Rd. 248; bergr hverjum nokkut er ekki er feigr, Fbr. 171, Sturl. iii. 220, all denoting the spell of death and fate; it is even used of man and beast in the highly interesting record in Landn. 5. 5; cp. also the saying, fiplar hönd á feigu tafli (of chess), the hand fumbles with a ‘fey’ ( lost) game, also used of children fumbling with things and breaking them: the phrases, standa, ganga feigum fótum, with ‘fey’ feet, i. e. treading on the verge of ruin, Ísl. ii. (in a verse); mæla feigum munni, to talk with a ‘fey’ mouth, of a frantic and evil tongue, Nj. 9, Vþm. 55; göra e-t feigum hondum, with ‘fey’ hands, of an evil doer causing his own fate, Lv. 111; fjör og blær úr feigum nösum líðr, Snót 129: of appearances denoting ‘feigð,’ vide Nj. ch. 41, Glúm. ch. 19, cp. Hkv. Hjörv. (the prose), Am. 26, Heiðarv. S. ch. 26, Nj. ch. 128, the last two passages strongly resembling Homer’s Od. xx. (in fine), Ísl. Þjóðs. ii. 551, 552; gerum vér sem faðir vár vill, þat mun oss bezt gegna; eigi veit ek þat víst, segir Skaphéðinn, því at hann er nú feigr, Nj. 199; en fyrir þá sök at Þormóðr var eigi f., slitnaði …, Fbr. 160; en fyrir gný ok elds-gangi, ok þat þeir vóru eigi feigir, þá kómusk þeir undan, Fs. 84; ætla ek at ek sé eigi þar feigari en hér …, þat er hugboð mitt at þeir muni allir feigir er kallaðir vóru, Nj. 212; þat hefir Finni sét á þér, at sá mundi feigr, er þú segðir drauminn, Lv. 70, Fms. iii. 212; vilja e-n feigan, to wish one’s death, Nj. 269, Fms. iii. 70, 190.